Friday, June 28, 2013
Ядуурал ба нийгмийн хөгжил
Нийгмийн хөгжил нь өргөн утгаараа, нийгэм бүхий л талаараа доороос дээш ахисан үйл явц юм. Энэ үйл явцыг доош чангаагч гол хүчин зүйлийн нэг нь ядуурал ба нөгөө талаар ядуурал нь нийгмийн хөгжлөөс хамааралтай үзэгдэл болохын хувьд нийгмийн хөгжил ба ядуурал нь хоорондоо урвуу хамааралтай байна. Нийгмийн хөгжил дэвшил бидний эрхэм зорилго бол манай нийгмийн шийдвэл зохих чухал асуудлын нэг нь ядуурлыг бууруулах явдал мөн.
Ядуурлын тухай олон тодорхойлолт байдгаас “Ундны ус, хоол тэжээл, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, боловсрол, хувцас, орон сууц зэрэг хүний наад захын хэрэгцээний хомсдол” гэсэн тодорхойлолтыг түгээмэл хэрэглэдэг. Үүнийг туйлын ядуурал гэх ба мөн харьцангуй ядуурал гэсэн ойлголт байна. Энэ нь нэг хүнд оногдох нэг өдрийн орлогын хэмжээг дэлхийн дундаж үзүүлэлттэй харьцуулсан ойлголт бөгөөд 1,25 америк доллараас бага орлоготой бол нэн ядуу, 2 америк доллараас бага бол ядуу гэж үздэг аргачлал юм.
Үндэсний статистикийн хорооны тайланд манай улсын ядуурлын түвшин хот , суурин газар 26.9%, хєдєєд 46.6%, НҮБХХ-ийн илтгэлд дурдсанаар улсын хэмжээнд 36,1%, байна /2009 он/. Мөн ХАССТ, НҮБХХ-ийн 2004 оны “Улаанбаатар хотын ядуурал ба шилжих хөдөлгөөн” судалгааны тайлангаас харахад хүн амын 33% нь орлогын, 24% нь нийгмийн оролцооны, 24% нь хүртээмжийн ядууралтай байна гэжээ.
Дээрх тодорхойлолт болон тоо баримтууд нь нийгмийн хөгжлийг хангахын тулд ядуурлыг бууруулах зайлшгүй шаардлага байгааг харуулж байна.
Олон улсын туршлагаас харахад эдийн засгийн эрчимтэй єсєлт, зохистой хєдєлмєрєєр дамжин ядуурлыг бууруулдаг бєгєєд энэ нь бүтээмж єндєртэй ажлын байр шинээр бий болгосноор хэрэгждэг байна. Хєдєлмєр эрхлэлт нь ядуу хүмүүсийн хувьд єєрийн ганц ємч болох хєдєлмєрлєх хүчээ дээд зэргээр ашиглах боломжийг олгодог.
Мянганы хөгжлийн зорилтод ажлын байрыг олноор бий болгох, хєдєлмєрийн зохистой нєхцлийг бүрдүүлэх, нийгмийн хамгааллын тогтолцоог улам бэхжүүлэхэд чиглэсэн нийгэм, эдийн засгийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд зориулагдсан хєрєнгє оруулалтыг хєхүүлэн дэмжихийг уриалсан бөгөөд Монгол Улсын Ерєнхий сайд С. Батболд Нью Йорк хотноо болсон НҮБ-ын Ерєнхий ассемблейн Мянганы хєгжлийн зорилтуудын талаарх дээд хэмжээний чуулган дээр хэлсэн үгэндээ ядуурлыг бууруулахад бүтээлч хєдєлмєр эрхлэлтийг хєхүүлэн дэмжих, ялангуяа ажиллах хүчин ихээхэн шаардагддаг аж үйлдвэрийн салбарыг хєгжүүлэх замаар залуучуудад зориулсан ажлын байрыг бий болгох нь тус улсын засгийн газрын нэн тэргүүний зорилтуудын нэг болохыг тэмдэглэсэн билээ.
Миний бодлоор ядуурлыг бууруулах/нийгмийг хөгжүүлэх дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд нийгмийн эрчим голлох үүрэгтэй гэж үзэж байна. Энэ нь хүний хүчин зүйл бөгөөд иргэдийн өөрсдийн идэвхи санаачилга юм. Хөгжлийн гол тодорхойлогч ба нөөц нь хүн юм (Манай улсын хөдөлмөрийн насны хүн ам 2005-2008 онд жилд дунджаар 22,8 мянгаар нэмэгдэж, хүн амын өсөлтөөс түрүүлж байна. Энэ байдал 2020 он хүртэл үргэлжлэх төлөвтэй байна). Тэд өөрсдийн бүтээлч байдал, боломжиндоо илүү ухамсартай хандаж, тэрийгээ мэдэрч, бодит байдлыг мэдэрснээр идэвхи санаачлагатай болдог. Хүний энэ ухамсарт мэдлэг нь нөхцөл байдалд нийгмийн үзүүлэх хариу үйлдлийг тодорхойлох хүсэл тэмүүлэл, хандлага, байр суурь нь болдог ба энэ зонхилох хандлага нь нийгмийн эрчмийн урсгалыг хянаж, хөгжлийн хүч, хэр хэмжээг тодорхойлдог гэж үздэг.
Анхаарах зүйл нь нийгмийн хандлага нь нөхцөл байдалд тохиромжгүй бол хөгжлийн стратеги өгөөжтэй үр дүн өгөхгүй. Ийм тохиолдолд нийгмийн хандлагыг өөрчлөх асуудлыг стратегид суулгах хэрэгтэй болдог (нийгмийн боловсрол, иргэдийн идэвхи санаачлагыг нэмэгдүүлэх эдийн засгийн хөшүүрэг бий болгох, таниулан ухамсарлуулах, амжилтанд хүрсэн хувь хүмүүсийн жишээгээр нийгмийн урам зоригийг сэргээх үйл ажиллагаа явуулах зэрэг). Шинэ хандлага дэмжлэгийг ухамсарласан, шинэ зан чанар эзэмшиж хүлээж авсан, дасан зохицсон хувь хүн-анхдагч нар нийгмийн хөгжлийг идэвхижүүлж, нийгэм хамтлагийн дэвшлийн нүүр царай, өдөөгч хөшүүрэг, жадны үзүүр болдог.
Нийгмийн хөгжил хувьсал нь их хэмжээний эрчмийг шаарддаг ба эрчмийг шинэ үйл явцад зөв ашиглах шаардлагатай. Хүмүүсийн ажил хөдөлмөр эрхлэх идэвхи санаачлагыг нийгмийн зөвшилцлийн үндсэн дээр зөв залуурдах бодлогоор идэвхжүүлснээр эрчмийг нэмэгдүүлж, хуримтлагдсан эрчмийг үйл ажиллагаанд шилжүүлж нийгмийн хөгжлийг тоон өсөлтөнд хүргэх ба илүү үр дүнтэй нарийн нийлмэл үйл ажиллагаанд оруулвал сая хөгжил чанарын дээд түвшинд хүрнэ. Ингэж дээд түвшинд хүрсэн шинэ зарчим нь албадлагаар бус инерцээр цааш хөдлөх болно.
Хөгжил бол хөтөлбөр биш, үйл явц юм. ЗГ хүний хүчин зүйлийг нөхөж яагаад ч чадахгүй, харин энэ үйл явцыг бодлогоор, хуулиар, тусгай хөтөлбөрөөр дэмжиж, уялдуулж, найруулаж, идэвхижүүлж болно. Хөгжлийн стратеги нь хүмүүсийн идэвхи санаачлагыг чөлөөлөх идэвхижүүлэхэд чиглэгдэхээс бус тэрийг нөхөх орлох бодлого байж болохгүй.
Эцсийн байдлаар манай улсын ядуурлыг бууруулах стратегийн зорилт нь нэгд: ажлын байр олноор бий болгох, хоёрт: ажлын байрыг “зохист” болгох, гуравт: (миний үзэж байгаагаар хамгийн гол зорилт) ажилтай хүн ажилгүй хүний “ялгаа”-г бий болгосноор хувь хүн, нийгмийг ажил хөдөлмөрт уриалан дуудаж, тэдний идэвхи санаачлагыг дээд зэргээр өдөөх явдал гэж үзэж байна. Ингэснээр хувь хүний ажил хөдөлмөрт хандах үнэлэмж, идэвхи дээшлэн, нийгмийн эрчмийг нэмэгдүүлснээр нийгмийн хөгжлийн тулгуур хүчин зүйл болох ба нийгмийн хөгжил дээшилснээр ядуурал буурна гэж үзэж байна.
Дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд зээл, даатгал, бүртгэлийн системийг хөдөлмөр эрхлэлттэй уялдуулан хөгжүүлэх, хот хєдєєгийн хєгжлийн ялгааг арилгах, нийгмийн суурь үйлчилгээг хүн бүрт ижил тэгш хүргэх, хүмүүсийг эдийн засгийн үйл ажиллагаанд татан оруулах, тэднийг єсєлтийн үр дүнгээс тэгш хүртэх боломжоор хангах шаардлагатай байна.
Манай улсын эдийн засгийн өсөлт нь ажилгүй өсөлт, харгис өсөлт, дуу хоолойгүй өсөлт, үндэс угсаагүй өсөлт, ирээдүйгүй өсөлт байх ёсгүй.
Эцэст нь тэмдэглэхэд Хөгжил бол явц болохоос бус хөтөлбөр биш ээ.
Ажилтай хүн ажилгүй хүн хоёрын ялгаа
Сүүлийн үеийн судалгаагаар манай улсын хөдөлмөрийн насны хүн ам 2005-2008 онд жилд дунджаар 22,8 мянгаар нэмэгдэж, хүн амын өсөлтөөс түрүүлж байна. Энэ байдал 2020 он хүртэл үргэлжлэх төлөвтэй байна. /ҮСХ-ны тайлан/ Энэ байдлыг хүн амын цонхны үзэгдэл гэх ба хөдөлмөрийн насны хүн амын энэ өсөлтийг хэрхэн ажлын байраар тэр тусмаа зохист ажлын байраар хангах вэ гэдэг асуудал нийгмийн өмнө тулгарч байна.
Дэлхийн хөдөлмөрийн байгууллага, НҮБХХ зэрэг олон улсын байгууллагууд хөдөлмөр шингэсэн ажлын байр олноор бий болгох, ажлын байрыг зохистой болгох, залуусыг ажил мэргэжилтэй болгох зэрэг олон зөвлөмж гаргасан.
Хэдийгээр эдгээр зөвлөмж, Мянганы хөгжлийн зорилттой уялдсан хөтөлбөр, арга хэмжээнүүдийг төрөөс авч хэрэгжүүлж байгаа ч Монголын хүний хөгжлийн илтгэл 2007–д дурдсанаар манай улсын ядуурлын хамрах хүрээ 36.1%, ажилгүйдлийн түвшин ажиллах хүчний судалгаагаар 14.2%, хөдөлмөрийн насны идэвхигүй хүн ам 534 400 хүн, ДНБ-ий өсөлт 0.29 байхад ажил эрхлэлтийн өсөлт 0.09 буюу эдийн засгийн өсөлтийн хөдөлмөр эрхлэлтийн мэдрэмж 0.31, хөдөлмөрийн бүтээмжийн улсын дундаж 3207.40 байгаа нь манай улсын хөдөлмөр эрхлэлтийн үзүүлэлтүүд бодит байдал дээр тийм ч сайнгүй байгааг харуулж байна.
Энэ бүгдээс харвал ажлын байр олноор бий болголоо ч ажиллах хүчин болсон хүний идэвхи санаачлага, тэдний хүсэл тэмүүлэл, өөрийгөө хөгжүүлж ажил хөдөлмөр эрхлэх эрмэлзэлгүйгээр хөдөлмөр эрхлэлтийн байдлыг сайжруулах боломжгүй юм.
Олон залуус хөдөлмөр эрхлэх, өөрийгөө хөгжүүлэх сонирхолгүй, харин амар хялбараар мөнгө олохыг илүүд үзэх болсон байна. Тэгвэл тэдний энэ байдлыг өөрчлөх боломж, арга зам байна уу гэсэн асуултыг тавих хэрэгтэй болж байна.
Хүн өөрсдийн бүтээлч байдал, боломжиндоо илүү ухамсартай хандаж, тэрийгээ мэдэрч, бодит байдлыг мэдсэнээр идэвхи санаачлагатай болдог. Энэ ухамсарт мэдлэгийг хөгжүүлэхэд хүүхэд залууст зориулсан мэргэжлийн боловсрол, чиг баримжаа олгох сургалт явуулах, хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээллийг боловсронгуй болгож, нийгэмд ил тод, тэгш, хүртээмжтэй хүргэх асуудал чухал байр эзэлдэг.
Гэхдээ энд хамгийн гол анхаарах зүйл нь хүн амын ажил хөдөлмөр эрхлэх хүсэл тэмүүлэлийг бий болгохын тулд ажилтай хүн, ажилгүй хүн хоёрын ялгааг нийгэм эдийн засгийн талаас нь тод томруун харуулах явдал гэж үзэж байна. Тэгвэл ялгаа хэрхэн бий болгох вэ. Тэдний өөрийнхөө төлөө гэсэн идэвхи эрмэлзлийг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ.
Нийгмийн зөвшилцөлүүд дээр үндэслэн хөдөлмөрийн болон бусад хууль, журмаар зохицуулалт хийх замаар хөдөлмөр эрхэлж бүй хүмүүсийг тогтвортой ажиллах нөхцөл бололцоогоор хангах, ажил олгогч болон банкны тогтолцоогоор дамжуулан урт хугацааны бага хүүтэй зээлээр дамжуулан орон сууц болон бусад хүний хэрэглээний үнэ өндөр зүйлсээр хангах, ирээдүйд тогтвор суурьшилтай ажиллаж зээлийн өртгийг барагдуулдаг тогтолцоог бий болгох явдал гэж үзэж байна. Мөн даатгал болон бүртгэлийн системийг давхар уялдуулан хөгжүүлэх хэрэгтэй болно гэж үзэж байна.
Төр хүмүүсийн идэвхи санаачлагыг чөлөөлөх идэвхижүүлэхэд чиглэсэн энэ үйл явцыг бодлого, хууль, тусгай хөтөлбөрөөр дэмжиж, уялдуулж, найруулаж, идэвхижүүлж, хөгжлийн стратегид тусган хэрэгжүүлж болно.
Тэгш бус байдлыг багасгах, өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлэх, илүү өргөн хүрээтэй эдийн засгийг хөгжүүлэх, иргэний боловсролыг нэмэгдүүлэх зэрэг бодлогоос гадна ажилтай хүн ажилгүй хүний “ялгаа”-г бий болгосноор хувь хүн, нийгмийг ажил хөдөлмөрт уриалан дуудаж, тэдний идэвхи санаачлагыг дээд зэргээр өдөөн хувь хүний ажил хөдөлмөрт хандах үнэлэмж, идэвхийг дээшлүүлэх боломж бидэнд байна.
Номын тухай хэдэн үг
Монгол Улсын Шинжлэх Ухааны Академийн Философи. социологи, эрхийн хүрээлэн 2008 онд шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, доктор, профессор Б.Даш-Ёндон редактортай “Монголын нийгмийн өөрчлөлт” нэртэй нэгэн сэдэвт хамтын бүтээл хэвлүүлэн гаргасан байна.
Тус бүтээлд 1990 оноос өнөөг хүртэл /2007 он/ өрнөсөн Монголын нийгмийн өөрчлөлтийг судалж, нийгэмд гарсан язгуур өөрчлөлтийг философи. социологи, улс төр судлал, эрх зүй болон эдийн засгийн ухааны үүднээс шинжилж, эрдмийн дүгнэлт гаргасан ба асуудлыг гол төлөв философи сэтгэлгээ, философичилсон судалгааны үүднээс авч үзсэн байна.
“Монголын нийгмийн өөрчлөлт” номын ач холбогдол нь 1990 оноос хойш манай нийгэмд өрнөсөн шилжилтийн үеийн олон янзын юмс үзэгдэл, олон янзын салбарын өөрчлөлтийг танин мэдэхэд тусалж, тэдгээрийн өвөрмөц болон нийтлэг шинж, дотоод хэлхээ холбоо, учир шалтгааны холбогдол, авцалдаа, зүй тогтолт чанарыг шинжлэх ухааны үүднээс дүгнэж гаргасанд оршино.
Хар үгээр хэлбэл нөгөө "Юу болоод өнгөрвөө" гэдэг шиг манай нийгэмд гарсан өөрчлөлтийн талаар цэгцтэй ойлголттой болох, ирээдүйн чиг хандлагыг тодорхойлоход тань дөхөм болох байх гэснээс энэхүү мэдээллийн чанартай зүйлийг орууллаа.
Friday, October 22, 2010
Монгол үзэл-Рашаан хадны дурсгал
Энэ удаад өөрийн бичиж байгаа зүйлтэй уялдуулан Монгол орон дахь археологи түүхийн нэгэн гайхамшигт дурсгалын талаар бичсү.
Тэрхүү дурсгал бол Хэнтий аймгийн Батширээт сумын Хурх багийн нутаг, Биндэр уулын зүүн урд хормой, Хурх голын савд орших Рашаан хадны дурсгал билээ. Үзүүр хад ч гэх нь бий. Тус дурсгалыг судлах ажлыг Х.Пэрлээ гуай 1943 оноос эхлүүлсэн бөгөөд 1960-70 онд жил тутам очиж судалсан чухам л Рашаан хадны дурсгалаар мэргэшсэн өтгөс байсан ажгуу. Тэрээр Рашаан хадны дурсгалын талаар эрдэм шинжилгээний арав гаруй өгүүлэл бичсэн бөгөөд 1976 онд Рашаан хадны 400 гаруй тамганы зургийг судалсан судалгааны нэг сэдэвт “Монгол түмний гарлыг тамгаар хайж судлах нь” хэмээх бүтээлээ туурвижээ.
Энэ цогцолбор дурсгалд палеолитийн үеэс эхлэн дундад зууны үед холбогдох ан амьтан, хүн, хэдэн зуун тамга тэмдэг сийлж, орхон-енисей, хятан, араб, перс, монгол түвд манж хятад зэрэг хорь орчим бичээс үлдээжээ. (арслан заан, савагт хирс, /1.5 м гүнээс савагт хирсний эвэр олдсон/ хулан зэрэг амьтны дүрс, нийт 500-аад тамга тэмдэг /зарим хэсэг нь 1 метр орчим хөрсөнд хучигдсан байдгаас үзвэл нэн эртнийх болох нь мэдэгдэнэ/сийлсэн байдаг байна) Мөн энэ орчим хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеэс эхлэн хүн оршин байсны нотолгоо болсон палеолитээс неолитийн эхэн хүртэлх үеийн чулуун зэвсэг, эртний булш, хүн чулуун болон буган хөшөө, хүрэл болон төмөр зэвсгийн болон Хүннү, Хятан, Монгол гүрний үед холбогдох шавар ваар савны үлдэгдэл, сумны зэв, түүхийн олон үед хамрагдах дурсгал элбэг олддог.
Чулуун зэвсгийн судалгааг 1973,74 оноос бага сага туршилтын малтлага хийж эхлүүлсэн ба 1980-81 онд палеолитийн сууринг малтаж 2.5-3.5 м гүн, 4 үе соёлт давхрагатай /палеолит, мезолит/ болохыг тогтоосон. Энэ үеэр 8000 гаруй чулуун зэвсгийн зүйлс олсон байна. Судалгаанд нийт 60 м.кв талбай хамрагдсан бөгөөд хуучин чулуун зэвсгийн үеэс эхлэн шат дараалан хөгжсөн чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэлийн явцыг тогтоох боломж олгосон судалгаа болсон байна. Тэндээс олдсон чулуун зэвсгийг судалсны үндсэн дээр Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын нутаг дахь Орхон голын Мойлтын амны палеолитийн зэвсэгтэй бүхий л талаараа ижил байсан бөгөөд Өмнөд Сибирь, Дундад Сибирийн өмнөд хэсэг, Өвөр Байгалийн 30-35 мянган жилийн өмнөх дурсгалуудтай олон талаар адил гэж тогтоожээ. Чулуун зэвсгийн олон тооны үлдэцийг призм хэлбэрийн, говийн, урт шаантаг хэлбэрийн, леваллуа гэсэн 4 төрөлд ангилсан бөгөөд хамгийн хожуу үеийнх нь говийн болон призм хэлбэрийнх болно. Энэ нь цаг хугацааны хувьд 28 мянган жилийн тэртээд хамаардаг ажээ.
Говийн үлдэц нь Монголын чулуун зэвсгийн үеийн гол дурсгалын нэг бөгөөд Өмнөд Сибирь, Алс дорнод, Умард хятад, Солонгос, Японы Хоккайдо, АНУ-ын Аляска хүртэл тархсан байдаг нь угсаатны шилжилтийг харуулах хангалттай бүдүүвч зураглал болох боломжтой юм. Эндээс хөөн үзвэл чухам энэ үеэс /35-28МЖӨ/ Монголын дорнод бүс нутагт Өвөр Байгалийнхан хийгээд Ордос, Хөх нуурынхан нийлэн нэгдсэн, хэлхээ холбоо ойр болсон байх бүрэн магадтай юм. Учир юун хэмээвээс Х.Пэрлээ авгай энэ газрыг нэн эрт үеэс гарал үүсэл болон хэлхээ холбоо нэгтэй овог аймгуудын “цугларалт” болдог байсан газар бөгөөд тэдгээр овог аймгууд өөрсдийн тамга тэмдэгээ үе үед сийлэн үлдээж байжээ гэж үзсэнээр мөн тайлбарлаж болох юм. Тэрээр “Манай орны нутаг дэвсгэрээс Рашаан хадтай дүйцэхүйц археологийн цогцолбор дурсгал одоог хүртэл илэрч мэдэгдээгүй бөгөөд нэн эртнээс дундад зууныг хүртэл Дорнод бүс нутгийн төдийгүй нийт Монголын эртний соёлын нэгэн төв нутаг байсан бололтой” гэжээ. Мөн эндээс 12 км-ийн зайд өглөгчийн хэрэм оршин байгаа нь судлууштай өгөгдөхүүн юм.
12-р зуунд Хамаг Монгол аймгийн гол нутаг байсан бололтой. МНТ-д “Хурху-наг жубурт Хотолыг хаан өргөмжилж өвдөг газрыг өлцөртөл, хотгор газрыг холцортол бүжив” гэдэг ба Судрын чуулганд “Хурху-таш гэдэг газар Хотола хаан нутаглаж байсан” гэж үлджээ. Пэрлээ авгай “таш” хэмээхийг чулуу хэмээн тайлсан бөгөөд Хурх гол өнөөг хүртэл урссаар л байна. Хурху бол өнөөг хүртэл хэрэглэгдсээр буй хурал хуйгийн үйлдэх хэв мөн билээ. Энэ бүгдээс үзэхэд эрт дээр үеэс хэлхээ ойр овог аймгууд энд л хурж байсан гэдэг нь үнэнээс хол зөрөхгүй буйзаа.
Шигтгээ: Хөдөөгийн Пэрлээ 1911 онд Сэцэн хан аймгийн (одоогийн Хэнтий аймгийн Биндэр сум) нутагт малчин ард Хэрээд овогт Дамдингийн хүү болон мэндэлсэн. 1926-1928 онд Хошууны танхимийн бага сургууль, 1928-1929 онд Багшийн сургуулийг дүүргэсэн. 1929-1937 онд Хэнтий, Архангайд бага сургуулийн захирал, багш, холбоочин хийж хөдөөнөөс сонин сэтгүүлд бүтээл ирүүлсээр нэг мэдэхэд Хөдөөгийн хэмээн олон түмний хайрласан нэрээр алдарших болжээ. 1945-1949 онд МУИС-д эчнээгээр суран түүхч болсон. 1941 оноос насан өөд болтолоо Түүхийн хүрээлэнд 40 гаруй жил тасралтгүй ажиллажээ. 1957 онд Монгол улсад анх удаа эрдмийн зэрэг хамгаалах учир тохиож Оросын Дорно Дахины хүрээлэнгээс буцан ирж Хятаны түүхээс сэдвээр түүхийн ухааны дэд эрдэмтэний зэрэг хамгаалсан. 1978 онд эрдэм шинжилгээний 30 гаруй бүтээлээ хураангуйлсан Эртний монголчуудын нүүдлийн соёл иргэншлийн түүхийн зарим асуудалд сэдвээр түүхийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. Олон эрдэмтний сонирхол татах болсон шинэ зүйл гэвэл Монгол улсын нутагт байгаа эртний хот балгасыг судлан шинжилсэн явдал байлаа. Тэрээр Онон-Хэрлэнгийн монголчууд (1959 он), Монголын Нэгдсэн улс байгуулагдахаас өмнөх монгол улс ханлигууд (1966 он), Гурван мөрний монголчуудын аман түүхийн мөрийг мөшгөсөн нь (1969 он), Монголын түүхийн урьд мэдэгдээгүй зарим он цагийн мэдээ (1956 он) зэрэг онц сонирхолтой бүтээлээ туурвисан билээ. Х.Пэрлээгийн Хятан нар, тэдний монголчуудтай холбогдсон нь (1959) зохиол Хятан судлалд хүндтэй байр суурь эзэлдэг. Тэрээр хятан нар монгол хэлтэй, монгол аймаг байсан гэдгийг баталж, Хятан улс эзэнт улсын төрхийг олж хот суурин барьж, их бага хоёр бичиг хэрэглэж, ном судар, орчуулж байсныг баримтаар хөдлөшгуй баталжээ.
Тэрхүү дурсгал бол Хэнтий аймгийн Батширээт сумын Хурх багийн нутаг, Биндэр уулын зүүн урд хормой, Хурх голын савд орших Рашаан хадны дурсгал билээ. Үзүүр хад ч гэх нь бий. Тус дурсгалыг судлах ажлыг Х.Пэрлээ гуай 1943 оноос эхлүүлсэн бөгөөд 1960-70 онд жил тутам очиж судалсан чухам л Рашаан хадны дурсгалаар мэргэшсэн өтгөс байсан ажгуу. Тэрээр Рашаан хадны дурсгалын талаар эрдэм шинжилгээний арав гаруй өгүүлэл бичсэн бөгөөд 1976 онд Рашаан хадны 400 гаруй тамганы зургийг судалсан судалгааны нэг сэдэвт “Монгол түмний гарлыг тамгаар хайж судлах нь” хэмээх бүтээлээ туурвижээ.
Энэ цогцолбор дурсгалд палеолитийн үеэс эхлэн дундад зууны үед холбогдох ан амьтан, хүн, хэдэн зуун тамга тэмдэг сийлж, орхон-енисей, хятан, араб, перс, монгол түвд манж хятад зэрэг хорь орчим бичээс үлдээжээ. (арслан заан, савагт хирс, /1.5 м гүнээс савагт хирсний эвэр олдсон/ хулан зэрэг амьтны дүрс, нийт 500-аад тамга тэмдэг /зарим хэсэг нь 1 метр орчим хөрсөнд хучигдсан байдгаас үзвэл нэн эртнийх болох нь мэдэгдэнэ/сийлсэн байдаг байна) Мөн энэ орчим хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеэс эхлэн хүн оршин байсны нотолгоо болсон палеолитээс неолитийн эхэн хүртэлх үеийн чулуун зэвсэг, эртний булш, хүн чулуун болон буган хөшөө, хүрэл болон төмөр зэвсгийн болон Хүннү, Хятан, Монгол гүрний үед холбогдох шавар ваар савны үлдэгдэл, сумны зэв, түүхийн олон үед хамрагдах дурсгал элбэг олддог.
Чулуун зэвсгийн судалгааг 1973,74 оноос бага сага туршилтын малтлага хийж эхлүүлсэн ба 1980-81 онд палеолитийн сууринг малтаж 2.5-3.5 м гүн, 4 үе соёлт давхрагатай /палеолит, мезолит/ болохыг тогтоосон. Энэ үеэр 8000 гаруй чулуун зэвсгийн зүйлс олсон байна. Судалгаанд нийт 60 м.кв талбай хамрагдсан бөгөөд хуучин чулуун зэвсгийн үеэс эхлэн шат дараалан хөгжсөн чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэлийн явцыг тогтоох боломж олгосон судалгаа болсон байна. Тэндээс олдсон чулуун зэвсгийг судалсны үндсэн дээр Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын нутаг дахь Орхон голын Мойлтын амны палеолитийн зэвсэгтэй бүхий л талаараа ижил байсан бөгөөд Өмнөд Сибирь, Дундад Сибирийн өмнөд хэсэг, Өвөр Байгалийн 30-35 мянган жилийн өмнөх дурсгалуудтай олон талаар адил гэж тогтоожээ. Чулуун зэвсгийн олон тооны үлдэцийг призм хэлбэрийн, говийн, урт шаантаг хэлбэрийн, леваллуа гэсэн 4 төрөлд ангилсан бөгөөд хамгийн хожуу үеийнх нь говийн болон призм хэлбэрийнх болно. Энэ нь цаг хугацааны хувьд 28 мянган жилийн тэртээд хамаардаг ажээ.
Говийн үлдэц нь Монголын чулуун зэвсгийн үеийн гол дурсгалын нэг бөгөөд Өмнөд Сибирь, Алс дорнод, Умард хятад, Солонгос, Японы Хоккайдо, АНУ-ын Аляска хүртэл тархсан байдаг нь угсаатны шилжилтийг харуулах хангалттай бүдүүвч зураглал болох боломжтой юм. Эндээс хөөн үзвэл чухам энэ үеэс /35-28МЖӨ/ Монголын дорнод бүс нутагт Өвөр Байгалийнхан хийгээд Ордос, Хөх нуурынхан нийлэн нэгдсэн, хэлхээ холбоо ойр болсон байх бүрэн магадтай юм. Учир юун хэмээвээс Х.Пэрлээ авгай энэ газрыг нэн эрт үеэс гарал үүсэл болон хэлхээ холбоо нэгтэй овог аймгуудын “цугларалт” болдог байсан газар бөгөөд тэдгээр овог аймгууд өөрсдийн тамга тэмдэгээ үе үед сийлэн үлдээж байжээ гэж үзсэнээр мөн тайлбарлаж болох юм. Тэрээр “Манай орны нутаг дэвсгэрээс Рашаан хадтай дүйцэхүйц археологийн цогцолбор дурсгал одоог хүртэл илэрч мэдэгдээгүй бөгөөд нэн эртнээс дундад зууныг хүртэл Дорнод бүс нутгийн төдийгүй нийт Монголын эртний соёлын нэгэн төв нутаг байсан бололтой” гэжээ. Мөн эндээс 12 км-ийн зайд өглөгчийн хэрэм оршин байгаа нь судлууштай өгөгдөхүүн юм.
12-р зуунд Хамаг Монгол аймгийн гол нутаг байсан бололтой. МНТ-д “Хурху-наг жубурт Хотолыг хаан өргөмжилж өвдөг газрыг өлцөртөл, хотгор газрыг холцортол бүжив” гэдэг ба Судрын чуулганд “Хурху-таш гэдэг газар Хотола хаан нутаглаж байсан” гэж үлджээ. Пэрлээ авгай “таш” хэмээхийг чулуу хэмээн тайлсан бөгөөд Хурх гол өнөөг хүртэл урссаар л байна. Хурху бол өнөөг хүртэл хэрэглэгдсээр буй хурал хуйгийн үйлдэх хэв мөн билээ. Энэ бүгдээс үзэхэд эрт дээр үеэс хэлхээ ойр овог аймгууд энд л хурж байсан гэдэг нь үнэнээс хол зөрөхгүй буйзаа.
Шигтгээ: Хөдөөгийн Пэрлээ 1911 онд Сэцэн хан аймгийн (одоогийн Хэнтий аймгийн Биндэр сум) нутагт малчин ард Хэрээд овогт Дамдингийн хүү болон мэндэлсэн. 1926-1928 онд Хошууны танхимийн бага сургууль, 1928-1929 онд Багшийн сургуулийг дүүргэсэн. 1929-1937 онд Хэнтий, Архангайд бага сургуулийн захирал, багш, холбоочин хийж хөдөөнөөс сонин сэтгүүлд бүтээл ирүүлсээр нэг мэдэхэд Хөдөөгийн хэмээн олон түмний хайрласан нэрээр алдарших болжээ. 1945-1949 онд МУИС-д эчнээгээр суран түүхч болсон. 1941 оноос насан өөд болтолоо Түүхийн хүрээлэнд 40 гаруй жил тасралтгүй ажиллажээ. 1957 онд Монгол улсад анх удаа эрдмийн зэрэг хамгаалах учир тохиож Оросын Дорно Дахины хүрээлэнгээс буцан ирж Хятаны түүхээс сэдвээр түүхийн ухааны дэд эрдэмтэний зэрэг хамгаалсан. 1978 онд эрдэм шинжилгээний 30 гаруй бүтээлээ хураангуйлсан Эртний монголчуудын нүүдлийн соёл иргэншлийн түүхийн зарим асуудалд сэдвээр түүхийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. Олон эрдэмтний сонирхол татах болсон шинэ зүйл гэвэл Монгол улсын нутагт байгаа эртний хот балгасыг судлан шинжилсэн явдал байлаа. Тэрээр Онон-Хэрлэнгийн монголчууд (1959 он), Монголын Нэгдсэн улс байгуулагдахаас өмнөх монгол улс ханлигууд (1966 он), Гурван мөрний монголчуудын аман түүхийн мөрийг мөшгөсөн нь (1969 он), Монголын түүхийн урьд мэдэгдээгүй зарим он цагийн мэдээ (1956 он) зэрэг онц сонирхолтой бүтээлээ туурвисан билээ. Х.Пэрлээгийн Хятан нар, тэдний монголчуудтай холбогдсон нь (1959) зохиол Хятан судлалд хүндтэй байр суурь эзэлдэг. Тэрээр хятан нар монгол хэлтэй, монгол аймаг байсан гэдгийг баталж, Хятан улс эзэнт улсын төрхийг олж хот суурин барьж, их бага хоёр бичиг хэрэглэж, ном судар, орчуулж байсныг баримтаар хөдлөшгуй баталжээ.
Monday, June 7, 2010
Монгол орны хуучин чулуун зэвсгийн дээд үе буюу Монгол дахь орчин үеийн хүний түүх эхэлбэй
(Хүний үүсэл хөгжил ба Монгол орон дахь эртний хүмүүс-гутгаар хэсэг)
Энэ удаад хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеэс дунд чулуун зэвсгийн үе хүртэлх (МЭӨ 45 000, 40 000 -15 000, 10 000 жил) Монголын нутаг дахь эртний хүмүүсийн тухай эрдэмтэд мэргэдийн олж мэдсэнийг өгүүлье.
Хуучин чулуун зэвсгийн дунд үеэс дээд үед шилжих үе буюу 50 000 жилийн тэртээ чулуун зэвсгийн нэр төрөл олширч, ур хийц илт сайжирч шинэ дэвшил гарсныг хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеийн хувьсгал - их дэвшил гэдэг. Энэ л үеэс эхлэн урлагийн эхлэл (хад агуйн зураг, эмэгтэй хүний дүрсбаримал) тавигдаж, орчин үеийн хүний зан төрх (оршуулах болон бусад зан үйл, билэгдэл дүрс, шүтлэг, хийсвэрлэл г.м) бий болжээ гэдэг. Монгол нутаг дахь энэ үеийн археологийн олдвор дурсгалуудаас чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэл, арга техник эрс дэвшилд хүрч, хадны сийлмэл болон зосон зураг хийгээд чимэглэх урлаг чухам энэ л үеэс үүсч эхэлсэнийг харж болох бөгөөд энэ нь орчин үеийн хүн түрж орж ирсний илрэл болов уу. Өмнөх бүлэгт өгүүлсэнчлэн орчин үеийн хүн-хомо сапиенс үржиж олшрохын хэрээр уул нурууд, гол мөрний хөндий, үржил шимт нутаг даган, амжиргааны эх үүсвэр болох ан, загас, жимс ургамлын тархацыг даган шинэ газар орноод тархан тэлсээр 45-40 000 жилийн тэртээ монголын түүхэн нутагт гурван замаар орж ирсэн нь өвөр Байгаль, Хөх нуур, Ордос гурав гэж үзэж байна. Мөн Агнуурын тэнгисээс баруун тийш өвөр Байгаль, баруун хойд Энэтхэг болон Левантаас торгоны зам дагуу Ордос чиглэсэн нүүдэл суудлын зам мөр бий гэж үздэг байна. (Брадшау сан, Оппенхэймэр - генетик, археологийн судалгаанд үндэслэн гаргасан үзэл баримтлал) Эндээс харахад Монгол нутаг дахь орчин үеийн хүний буюу бидний өвөг дээдсийн түүх Хүн төрөлхтөний их нүүдэл тархалтын дүнд 40-45 000 жилийн тэртээ Хөх нуур, өвөр Байгаль, Ордос хүрсэн тэдгээр хүмүүсээс эхтэй болж байна.
Зүүн хойд Энэтхэгээс хэсэг бүлгээр гарсан хүмүүс Төвдөөр дамжин Хөх нуурын өндөрлөгт хүрч, өсч үржихийн хэрээр цааш Шар мөрний хөндий даган тархсаар Ордосынхонтой нийлэн Ордосын соёлыг үүсгэсэн байх бүрэн магадтай бөгөөд хойш уул нуруудын хөндий даган тархаж Тэнгэр уул, Алтайн нуруу хүрч Баянхонгор, Өвөрхангай, Говь алтай, Өмнөговь, Ховд хүртэл тархан өвөр Байгалийнхантай нүүр тулан учирсан байх магадтай юм. (Монголын хаад Энэтхэг-Түвдийн хаадаас гаралтай гэх домгийн эх байх бүрэн магадтай)
Харин Левантийн хэсгээс зүүн зүг тархсан хүмүүс хийгээд хойд Энэтхэг, Пакистанаас зүүн хойш гарсан тэлэлт дундад Азиар дамжин Алтайн нуруу хүрч нэгдээд цаашлан зүүн хойш тархсаар өвөр Байгаль хүрсэн хүмүүсийн хойчис Сэлэнгэ, Баргужин, Ангар мөрөн, цаашлаад Енесейн хөндий даган үржин тэлсээр хойд, зүүн, зүүн хойд Ази буюу Сибирь, Монголын умард нутгаар тархан суурьшсан хийгээд магадгүй Ордос хүртэл ч тархсан байх магадтай юм. Учир нь хойд Евроазийн хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеийн технологийн урд зах нь Ордос бөгөөд үүнээс урагш тэрхүү нөлөө одоог болтол олдоогүй байна. (Монголчуудын дээд өвөг тэнгис далай гатлан..., Монголчууд Ари гаралтай г.м домог ярианы эх болсон байж болох юм)
Гурав дахь нь Ордосынхон бөгөөд Ордосын соёлыг бүтээгчид юм. Ордосын соёл гэж хуучин чулуун зэвсгийн үеэс эхлэн төмөр зэвсгийн үе хүртэл он удаан жилийн хүний түүх соёлыг нэгтгэн нэрлэдэг бөгөөд чулуун зэвсгийн үе нь мустен-леваллуан арга барил дээр үндэслэсэн чулуун зэвсгийн үйлдэх шинэ арга барилыг сайтар эзэмшсэн байдаг онцлогтой юм. Ордосын Салаа ус гэдэг газраас 50-35 000 жилийн өмнөх хүний үлдэгдэл олдсон бөгөөд антропологийн шинжилгээгээр монгол төрхтөн болохыг нотолжээ. Ордосынхон өсч олшрохын хэрээр хойш, зүүн хойш тэлсээр Өмнөговь, Дундговь, Дорноговь, Сүхбаатар аймгийн нутаг хүрч өвөр Байгалынхантай нийлж соёл хийгээд генетикийн солилцоонд орсон нь лавтай. Энэ бүгдээс үзэхэд эртний Монгол нутаг дахь хүмүүс энэ гурван бүлгийн хүмүүсийн удам хойчис байх бүрэн магадтай байна.
Монголын дээд палеолитийн (хуучин чулуун зэвсгийн дээд үе) олдвор арвин баялаг бөгөөд нэг дороос олон соёлт давхрагаас олдсон чулуун зэвсэгүүдийн үйлдвэрлэлийн арга нь харилцан адилгүй, нэг хэсэг нь леваллуан арга дээр уламжлан хөгжсөн байдаг бол нөгөө хэсэг нь Сибирь болон Енисейн дурсгалуудтай ижилсэх хандлагатай байдаг. Мөн хойд хятад, дундад Азийн дурсгалуудтай ч үйлдвэрлэлийн арга техник, он цагийн хамааралтай байдгаас харахад үнэхээр Монгол нутаг дахь дээд палеолитийн соёл нь дээр өгүүлсэн гурван голомтын нийлмэл цогц эсбөгөөс дээр дурьдсан газар нутгийн энгээр нэг тархсан байсан мэт бодогдоно.
Монгол нутаг дахь дээд палеолитийн дурсгалуудаас Өвөрхангайн Мойлтын ам хийгээд Хэнтий аймгийн Рашаан хадны суурингууд алдартай юм. Мойлтын амны суурин нь дээд палеолитын түрүү үеэс эхлэн мезолит, неолитийн эхэн үе хүртэл 20 гаруй мянган жил хүн тасралтгүй оршин сууж байсан соёлын 4 давхрага бүхий суурин бөгөөд чулуун зэвсгийн дурсгал нь мөн олон янз, леваллуагаас эхлэн дээд палеолитийн алгуур аажим хувьслыг бүрэн харуулж чаддаг байна. Рашаан хадны суурингаас дээд палеолитээс эхлэн хүн чулуу, буган хөшөө, хүрэл төмөр зэвсгийн үе, Хүннү, Хятан, Монгол гүрний үеийн олдворууд олддог хийгээд хад чулуунаа дээд палеолитийн үеэс эхлэн дундад зуун хүртэл хүн, амьтнаас өгсүүлээд хэдэн зуун тамга тэмдгийн хадны сийлмэл зураг дүрс байхаас гадна орхон-енисей, хятан, араб-перс, монгол, түвд, манж, хятад зэрэг 20 орчим бичээс олдсоноос үзвэл Рашаан хадны суурин нийт Монголын эртний соёлын нэгэн төв нутаг байсан бололтой. Чулуун зэвсгийн дурсгалын хувьд мөн л 4 үе давхрагатай бөгөөд 8000 гаруй чулуун зэвсгийн зүйлс олджээ. Эдгээр чулуун зэвсгийн олдворууд нь хэлбэр төрх, хэмжээ, хийсэн арга барил, бүхий л талаараа Мойлтын амныхтай ижил байгааг судлаачид тогтоосон бөгөөд судалгааны дүнгээс үзвэл өмнөд Сибирь, өвөр Байгалийн 30-35 000 жилийн тэртээх дурсгалуудтай хийсэн арга барил, олон талаараа ижилсэж байгаа ажээ. Чулуун зэвсэг хийж байсан үлдэцүүдийг хэлбэр төрх, цуулалтын арга техникийн хувьд призм хэлбэрийн, говийн, урт шаантаг хэлбэрийн, нэг ба хоёр цохих талбайтай жижиг хэмжээний леваллуа маягийн гэсэн 4 төрөлд ангилдаг байна.
Мөн дээд палеолитийн томоохон дурсгалуудын тоонд леваллуа арга барилаар тодорхойлогдсон, 40-30 000 жилд хамаарах Өвөрхангайн Орхон-ҮII, Орхон-I, Баянхонгорын Түйн гол-Ү, Булганы Дөрөлж-I, II зэрэг суурин дархны газрууд багтдаг байна.
Ийнхүү эртний хүмүүс 40-22 000 жилийн өмнө Монголын нутагт чулуун зэвсгийн харилцан адилгүй ч нэг нь нөгөөдөө нөлөөлсөн нийтлэг нэгэн соёлыг бүрдүүлж байжээ. Энэ үеэс хэл яриа улам бүр хөгжин, эхийн эрхт (эмэгтэй хүний баримал, дүрслэл) овгийн хүй нэгдэл бий болж, овгуудад өөрийн билгэдэл, аман хууль, хэв ёс бий болж, байгалийн агуй хонгилоосгадна гэр урц, газар гэрт амьдрах болжээ. Мөн энэ үеийн нэг онцлог нь нэг овгийн дотор бэлгийн харьцааг хориглож, өөр овгоос охин богтлох, өөр овогт хүргэн орох ёс үүсжээ.
Дээд палеолитийн үе нь хүн төрөлхтний түүхийн 30-40-өөд мянган жилийг хамрах бөгөөд энэ үед байгаль цаг уурын өөрчлөлт, агаарын хэм хэд хэдэн удаа буурсан мөчлөг тохиолдож байв. Ялангуяа 22-18-15 000 жилийн тэртээх сүүлчийн их мөстлөгийн үе дэлхийн хүн амд ялангуяа бөмбөрцгийн хойд хэсгийнхэнд ихээхэн нөлөөлжээ. Монгол нутагт энэхүү мөстлөг нөлөөлсний ул мөр өнөөг хүртэл оршсоор байна. Мөстлөгийн үеэр хүн амын тоо ихээхэн буурч, шилжилт хөдөлгөөн зогсож, хоорондын харилцаа холбоо, нөлөөл үгүй болсноор хэл, соёл, генийн ондоошил явагдсан гэж үздэг. Мөн энэ үеэс газар зүйн онцлог, нарны гэрлийн шингээлтийн хэрэгцээнээс хамаарсан генийн өөрчлөлт явагдсанаар одоогийн арьстны ялгаа гарсан байна. Овгуудын ялгарал, цаг уурын өөрчлөлтөөс хамаарсан хязгаарлагдмал байдал нь угсаатан бүрэлдэх эхийг тавьсан байна. Чухам энэ л үеэс монгол төрхтөн, нүүдэлчдийн дээд өвөг хэдийгээр хатуу ширүүн уур амьсгал зонхилж байсан хэдий ч харьцангуйгаар хүн амьдран суух боломжтой нийтлэг адил нөхцөлд байсан Монгол нутагт бүрэлдэж эхэлсэн гэж үзвэл зохилтой байна. (олон үеийн турш хүн оршин байсаар ирсэн монголын дээд палеолитийн суурин дурсгалуудаас харахад)
Энэхүү мөстлөг 18 000 жилийн өмнө дээд цэгтээ хүрсэн бөгөөд 15 000 жилийн тэртээ дэлхийн цаг уур дулаарч, мөсөн бүрхүүл хайлж, байгаль цаг уурын эрс өөчлөлт гарч, монголын байгаль газар зүйн байдал, амьтан ургамалын аймаг орчин үеийн төрхийг олсон байна. Энэ үеэс хүмүүсийн шилжилт хөдөлгөөн дахин эрчимжиж, их нүүдлийн аянд гарч, харилцан соёл хийгээд генийн нөлөөлөл, солилцоо явагдаж эхэлсэн байна. Монголын түүхчид энэ үеэс эхлэн дунд чулуун зэвсгийн үе эхэлсэн гэж үздэг бөгөөд Монгол нутаг дахь дунд болон шинэ чулуун зэвсгийн үеийг хүрлийн үе хүртэл, мөн чулуун зэвсгийн үеийн хадны зосон ба сийлмэл зураг, чимэглэх урлагийн талаар дараа удаад үргэлжлүүлэхээр түр хойш талбивай.
Энэ удаад хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеэс дунд чулуун зэвсгийн үе хүртэлх (МЭӨ 45 000, 40 000 -15 000, 10 000 жил) Монголын нутаг дахь эртний хүмүүсийн тухай эрдэмтэд мэргэдийн олж мэдсэнийг өгүүлье.
Хуучин чулуун зэвсгийн дунд үеэс дээд үед шилжих үе буюу 50 000 жилийн тэртээ чулуун зэвсгийн нэр төрөл олширч, ур хийц илт сайжирч шинэ дэвшил гарсныг хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеийн хувьсгал - их дэвшил гэдэг. Энэ л үеэс эхлэн урлагийн эхлэл (хад агуйн зураг, эмэгтэй хүний дүрсбаримал) тавигдаж, орчин үеийн хүний зан төрх (оршуулах болон бусад зан үйл, билэгдэл дүрс, шүтлэг, хийсвэрлэл г.м) бий болжээ гэдэг. Монгол нутаг дахь энэ үеийн археологийн олдвор дурсгалуудаас чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэл, арга техник эрс дэвшилд хүрч, хадны сийлмэл болон зосон зураг хийгээд чимэглэх урлаг чухам энэ л үеэс үүсч эхэлсэнийг харж болох бөгөөд энэ нь орчин үеийн хүн түрж орж ирсний илрэл болов уу. Өмнөх бүлэгт өгүүлсэнчлэн орчин үеийн хүн-хомо сапиенс үржиж олшрохын хэрээр уул нурууд, гол мөрний хөндий, үржил шимт нутаг даган, амжиргааны эх үүсвэр болох ан, загас, жимс ургамлын тархацыг даган шинэ газар орноод тархан тэлсээр 45-40 000 жилийн тэртээ монголын түүхэн нутагт гурван замаар орж ирсэн нь өвөр Байгаль, Хөх нуур, Ордос гурав гэж үзэж байна. Мөн Агнуурын тэнгисээс баруун тийш өвөр Байгаль, баруун хойд Энэтхэг болон Левантаас торгоны зам дагуу Ордос чиглэсэн нүүдэл суудлын зам мөр бий гэж үздэг байна. (Брадшау сан, Оппенхэймэр - генетик, археологийн судалгаанд үндэслэн гаргасан үзэл баримтлал) Эндээс харахад Монгол нутаг дахь орчин үеийн хүний буюу бидний өвөг дээдсийн түүх Хүн төрөлхтөний их нүүдэл тархалтын дүнд 40-45 000 жилийн тэртээ Хөх нуур, өвөр Байгаль, Ордос хүрсэн тэдгээр хүмүүсээс эхтэй болж байна.
Зүүн хойд Энэтхэгээс хэсэг бүлгээр гарсан хүмүүс Төвдөөр дамжин Хөх нуурын өндөрлөгт хүрч, өсч үржихийн хэрээр цааш Шар мөрний хөндий даган тархсаар Ордосынхонтой нийлэн Ордосын соёлыг үүсгэсэн байх бүрэн магадтай бөгөөд хойш уул нуруудын хөндий даган тархаж Тэнгэр уул, Алтайн нуруу хүрч Баянхонгор, Өвөрхангай, Говь алтай, Өмнөговь, Ховд хүртэл тархан өвөр Байгалийнхантай нүүр тулан учирсан байх магадтай юм. (Монголын хаад Энэтхэг-Түвдийн хаадаас гаралтай гэх домгийн эх байх бүрэн магадтай)
Харин Левантийн хэсгээс зүүн зүг тархсан хүмүүс хийгээд хойд Энэтхэг, Пакистанаас зүүн хойш гарсан тэлэлт дундад Азиар дамжин Алтайн нуруу хүрч нэгдээд цаашлан зүүн хойш тархсаар өвөр Байгаль хүрсэн хүмүүсийн хойчис Сэлэнгэ, Баргужин, Ангар мөрөн, цаашлаад Енесейн хөндий даган үржин тэлсээр хойд, зүүн, зүүн хойд Ази буюу Сибирь, Монголын умард нутгаар тархан суурьшсан хийгээд магадгүй Ордос хүртэл ч тархсан байх магадтай юм. Учир нь хойд Евроазийн хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеийн технологийн урд зах нь Ордос бөгөөд үүнээс урагш тэрхүү нөлөө одоог болтол олдоогүй байна. (Монголчуудын дээд өвөг тэнгис далай гатлан..., Монголчууд Ари гаралтай г.м домог ярианы эх болсон байж болох юм)
Гурав дахь нь Ордосынхон бөгөөд Ордосын соёлыг бүтээгчид юм. Ордосын соёл гэж хуучин чулуун зэвсгийн үеэс эхлэн төмөр зэвсгийн үе хүртэл он удаан жилийн хүний түүх соёлыг нэгтгэн нэрлэдэг бөгөөд чулуун зэвсгийн үе нь мустен-леваллуан арга барил дээр үндэслэсэн чулуун зэвсгийн үйлдэх шинэ арга барилыг сайтар эзэмшсэн байдаг онцлогтой юм. Ордосын Салаа ус гэдэг газраас 50-35 000 жилийн өмнөх хүний үлдэгдэл олдсон бөгөөд антропологийн шинжилгээгээр монгол төрхтөн болохыг нотолжээ. Ордосынхон өсч олшрохын хэрээр хойш, зүүн хойш тэлсээр Өмнөговь, Дундговь, Дорноговь, Сүхбаатар аймгийн нутаг хүрч өвөр Байгалынхантай нийлж соёл хийгээд генетикийн солилцоонд орсон нь лавтай. Энэ бүгдээс үзэхэд эртний Монгол нутаг дахь хүмүүс энэ гурван бүлгийн хүмүүсийн удам хойчис байх бүрэн магадтай байна.
Монголын дээд палеолитийн (хуучин чулуун зэвсгийн дээд үе) олдвор арвин баялаг бөгөөд нэг дороос олон соёлт давхрагаас олдсон чулуун зэвсэгүүдийн үйлдвэрлэлийн арга нь харилцан адилгүй, нэг хэсэг нь леваллуан арга дээр уламжлан хөгжсөн байдаг бол нөгөө хэсэг нь Сибирь болон Енисейн дурсгалуудтай ижилсэх хандлагатай байдаг. Мөн хойд хятад, дундад Азийн дурсгалуудтай ч үйлдвэрлэлийн арга техник, он цагийн хамааралтай байдгаас харахад үнэхээр Монгол нутаг дахь дээд палеолитийн соёл нь дээр өгүүлсэн гурван голомтын нийлмэл цогц эсбөгөөс дээр дурьдсан газар нутгийн энгээр нэг тархсан байсан мэт бодогдоно.
Монгол нутаг дахь дээд палеолитийн дурсгалуудаас Өвөрхангайн Мойлтын ам хийгээд Хэнтий аймгийн Рашаан хадны суурингууд алдартай юм. Мойлтын амны суурин нь дээд палеолитын түрүү үеэс эхлэн мезолит, неолитийн эхэн үе хүртэл 20 гаруй мянган жил хүн тасралтгүй оршин сууж байсан соёлын 4 давхрага бүхий суурин бөгөөд чулуун зэвсгийн дурсгал нь мөн олон янз, леваллуагаас эхлэн дээд палеолитийн алгуур аажим хувьслыг бүрэн харуулж чаддаг байна. Рашаан хадны суурингаас дээд палеолитээс эхлэн хүн чулуу, буган хөшөө, хүрэл төмөр зэвсгийн үе, Хүннү, Хятан, Монгол гүрний үеийн олдворууд олддог хийгээд хад чулуунаа дээд палеолитийн үеэс эхлэн дундад зуун хүртэл хүн, амьтнаас өгсүүлээд хэдэн зуун тамга тэмдгийн хадны сийлмэл зураг дүрс байхаас гадна орхон-енисей, хятан, араб-перс, монгол, түвд, манж, хятад зэрэг 20 орчим бичээс олдсоноос үзвэл Рашаан хадны суурин нийт Монголын эртний соёлын нэгэн төв нутаг байсан бололтой. Чулуун зэвсгийн дурсгалын хувьд мөн л 4 үе давхрагатай бөгөөд 8000 гаруй чулуун зэвсгийн зүйлс олджээ. Эдгээр чулуун зэвсгийн олдворууд нь хэлбэр төрх, хэмжээ, хийсэн арга барил, бүхий л талаараа Мойлтын амныхтай ижил байгааг судлаачид тогтоосон бөгөөд судалгааны дүнгээс үзвэл өмнөд Сибирь, өвөр Байгалийн 30-35 000 жилийн тэртээх дурсгалуудтай хийсэн арга барил, олон талаараа ижилсэж байгаа ажээ. Чулуун зэвсэг хийж байсан үлдэцүүдийг хэлбэр төрх, цуулалтын арга техникийн хувьд призм хэлбэрийн, говийн, урт шаантаг хэлбэрийн, нэг ба хоёр цохих талбайтай жижиг хэмжээний леваллуа маягийн гэсэн 4 төрөлд ангилдаг байна.
Мөн дээд палеолитийн томоохон дурсгалуудын тоонд леваллуа арга барилаар тодорхойлогдсон, 40-30 000 жилд хамаарах Өвөрхангайн Орхон-ҮII, Орхон-I, Баянхонгорын Түйн гол-Ү, Булганы Дөрөлж-I, II зэрэг суурин дархны газрууд багтдаг байна.
Ийнхүү эртний хүмүүс 40-22 000 жилийн өмнө Монголын нутагт чулуун зэвсгийн харилцан адилгүй ч нэг нь нөгөөдөө нөлөөлсөн нийтлэг нэгэн соёлыг бүрдүүлж байжээ. Энэ үеэс хэл яриа улам бүр хөгжин, эхийн эрхт (эмэгтэй хүний баримал, дүрслэл) овгийн хүй нэгдэл бий болж, овгуудад өөрийн билгэдэл, аман хууль, хэв ёс бий болж, байгалийн агуй хонгилоосгадна гэр урц, газар гэрт амьдрах болжээ. Мөн энэ үеийн нэг онцлог нь нэг овгийн дотор бэлгийн харьцааг хориглож, өөр овгоос охин богтлох, өөр овогт хүргэн орох ёс үүсжээ.
Дээд палеолитийн үе нь хүн төрөлхтний түүхийн 30-40-өөд мянган жилийг хамрах бөгөөд энэ үед байгаль цаг уурын өөрчлөлт, агаарын хэм хэд хэдэн удаа буурсан мөчлөг тохиолдож байв. Ялангуяа 22-18-15 000 жилийн тэртээх сүүлчийн их мөстлөгийн үе дэлхийн хүн амд ялангуяа бөмбөрцгийн хойд хэсгийнхэнд ихээхэн нөлөөлжээ. Монгол нутагт энэхүү мөстлөг нөлөөлсний ул мөр өнөөг хүртэл оршсоор байна. Мөстлөгийн үеэр хүн амын тоо ихээхэн буурч, шилжилт хөдөлгөөн зогсож, хоорондын харилцаа холбоо, нөлөөл үгүй болсноор хэл, соёл, генийн ондоошил явагдсан гэж үздэг. Мөн энэ үеэс газар зүйн онцлог, нарны гэрлийн шингээлтийн хэрэгцээнээс хамаарсан генийн өөрчлөлт явагдсанаар одоогийн арьстны ялгаа гарсан байна. Овгуудын ялгарал, цаг уурын өөрчлөлтөөс хамаарсан хязгаарлагдмал байдал нь угсаатан бүрэлдэх эхийг тавьсан байна. Чухам энэ л үеэс монгол төрхтөн, нүүдэлчдийн дээд өвөг хэдийгээр хатуу ширүүн уур амьсгал зонхилж байсан хэдий ч харьцангуйгаар хүн амьдран суух боломжтой нийтлэг адил нөхцөлд байсан Монгол нутагт бүрэлдэж эхэлсэн гэж үзвэл зохилтой байна. (олон үеийн турш хүн оршин байсаар ирсэн монголын дээд палеолитийн суурин дурсгалуудаас харахад)
Энэхүү мөстлөг 18 000 жилийн өмнө дээд цэгтээ хүрсэн бөгөөд 15 000 жилийн тэртээ дэлхийн цаг уур дулаарч, мөсөн бүрхүүл хайлж, байгаль цаг уурын эрс өөчлөлт гарч, монголын байгаль газар зүйн байдал, амьтан ургамалын аймаг орчин үеийн төрхийг олсон байна. Энэ үеэс хүмүүсийн шилжилт хөдөлгөөн дахин эрчимжиж, их нүүдлийн аянд гарч, харилцан соёл хийгээд генийн нөлөөлөл, солилцоо явагдаж эхэлсэн байна. Монголын түүхчид энэ үеэс эхлэн дунд чулуун зэвсгийн үе эхэлсэн гэж үздэг бөгөөд Монгол нутаг дахь дунд болон шинэ чулуун зэвсгийн үеийг хүрлийн үе хүртэл, мөн чулуун зэвсгийн үеийн хадны зосон ба сийлмэл зураг, чимэглэх урлагийн талаар дараа удаад үргэлжлүүлэхээр түр хойш талбивай.
Monday, February 1, 2010
Хомо сапиенс, хүн төрөлхтний зам мөр (Хүний үүсэл хөгжил ба Монгол орон дахь эртний хүмүүс-дэд хэсэг)
Сүүлийн 10 жилийн дотор генетик, хүн судлал болон археологийн шинжлэх ухааны ололтоос хамааран хүний үүслийн талаар шинэ шинэ баримт нотолгоо гарсаар байгаа бөгөөд энэ нь хүн төрөлхтөний гарал үүслийг нэг эхтэй хэмээх онолыг улам бүр тодотгосоор байна. Өнөөгийн генетикийн шинжлэх ухаан, үр удамд эцгээс дамжих Ү хромосом буюу Адамын ген (Ү хр), эхээс дамжих митохондрын ДНХ буюу Евагийн ген (мт ДНХ) зэрэг бараг үл өөрчлөгдөн холилдох генийг судалснаар хүн төрөлхтөнийг нэг эх гол ишнээс салбарлан гарсан үй олон салаа мөчиртэй мод болгон харагдуулах агаад тэрхүү модыг дэлхийн газрын зургийн хавтгайд буулгаснаар хэрхэн бид эх дэлхийгээр нэг тархан суурьшсан дүр зураг гардаг. Ген буюу ДНХ-ийн хос гинжийг 4 амин хүчлийн хэлхээнээс тогтдогийг бид бүхэн мэдэх билээ. Гэхдээ энэхүү гинж нь огт хувирдаггүй эд биш бөгөөд хэрэв хувирдаггүй асан бол өнөөгийн хүн хөгжиж бий болох нь битгий хэл үүсэх ч үгүй байсан буй заа. Нэг л амин хүчлийн байрлал солигдоход мутаци явагддаг бөгөөд 1000 үед нэг удаагийн ийм мутаци явагдсан гэж үздэг бөгөөд бидний элэнц-хуланц...элэнц-хуланц гэхчилэн 160-200 МЖӨ байсан Евийн ген, 80-аад МЖӨ-х Адамын генээс бидний үеийг хүртэл 7-15 удаагийн мутаци явагджээ.
Хүн төрөлхтөн нэг эхтэй буюу Африкаас гаралтай хэмээх онолоор 160 мянган жилийн өмнө (МЖӨ) бидний өвөг Африкт амьдарч байсан хэмээн үзэх бөгөөд одоогийн байдлаар хамгийн эртний митохондрын ДНХ болон Ү хромосомын археологийн баталгаа зүүн Африкаас олдоод байгаа билээ. Тэрхүү голомтоос160-135 МЖӨ 4 бүлэг “анчид-түүгчид” нүүж, нэг бүлэг нь урагш Сайн итгэлтийн хошуу (Бломбын агуйн олдворууд), нөгөө нэг нь баруун урагш Конгийн хөндий, гуравдах бүлэг нь баруунш Зааны ясан эрэг хүрсэн бөгөөд тэд анхны L1 хэлбэрийн мт ДНХ-г тээгчид болжээ. 4 дэх бүлэг нь зүүн хойш гарсан бөгөөд 135-115 МЖӨ Нил мөрнийг өгсөн, тэр үед ногоон байсан Сахарыг гатлан, хойд үүд гэж нэрлэгдэх хэсгээр Левант руу гарчээ. Энийг Африкаас гарсан эхний гаралт гэх бөгөөд хүний дэлхийг эзэмдэх амжилтгүй дууссан оролдлого байлаа. Учир нь дахин мөстлөгийн эрин эхэлж, уур амьсгал хүйтэрч, Левант болон тэдний гарсан үүд болох ногоон Сахар цөлжин хаагдаж 90 МЖӨ тэд устаж мөхсөн хийгээд хожим уур амьсгал өөрчлөгдөн Левант сэргэсэн үед хойд зүгээс ирсэн бидний үеэл болох Х.Неандарталиуд тэнд суурьшсан гэж дийлэнхи судлаачид хүлээн зөвшөөрдөг ч, зарим судлаачид тэднийг хожмын ихэнхи Азийнхан болон Европчуулын анхдагчид хэмээн үзэх нь бий.
85 МЖӨ Африкаас гарах хоёр дахь оролдлого хийгдсэн агаад, харин энэ удаад Улаан тэнгисийг урд хүзүүвчээр нь буюу “зовлонт үүд”-ээр гаталж Арабын хойгийн өмнөд эрэгт хүрсэн хийгээд энэ нь хүн төрөлхтний дэлхийгээр нэг тархан суурьших эхлэлийг амжилттай тавьсан үйл явдал байлаа. Энэ гарсан бүлэг хүмүүсийг L3 генийг тээгчид байсан гэх бөгөөд тэд одоогийн бүх Африк бус хүмүүсийн эх сурвалж болжээ. Дашрамд тэмдэглэхэд Библи дэх Мосесийн Египтээс дутаан улаан тэнгисийг гаталсан дүрвэлт нь дээрхи үйл явдалтай цаг хугацаа, гаталсан газрын хувьд зөрүүтэй ч домог зүйн хувьд ямар нэг шижмээр холбогдох эсэх нь сонирхол татаж байна. 25 км өргөнтэй улаан тэнгисийн урд ам нь тухайн үедээ мөстлөгийн нөлөөгөөр одоогийнхоос нарийн байсан гэж үзэх хийгээд тухайн үед далайн төвшин одоогийнхоос 80 м-ээр нам байсан гэж үздэг. Ер нь сүүлчийн хоёр мөстлөгийн үе буюу 150 000 болон 20 000 жилийн тэртээд далайн төвшин одоогийнхоос 130 метрээр нам байсан гэж үздэг.
Тэдгээр бүлэг хүмүүс нэн эрт үеэс ан хийх, ургамал түүж хэрэглэхээс гадна далайн гаралтай хүнс хэрэглэж, далайн эрэг бараадан амьдарч байсан гэх дүгнэлтийг сүүлийн үед хийх болжээ. Эритрийн нутгаас олдсон улаан тэнгисийн усан доор 6 м-ийн гүнээс олдсон 120 мянган жилийн настай шүрэн эргэд барьцалдан үлдсэн далайн нялцгай биетнүүд болон галт уулын гаралтай хар шилэрхэг чулуугаар хийгдсэн сүх, чулуун зэвсэг олдсон нь ингэж үзэх үзлийг бататгажээ.
Эдгээр Арабын хойгт хүрсэн хүмүүс өсч үржин олшрохын хэрээр далайн эрэг даган Энэтхэг хүрч, цааш мөн л далайн эрэг хажин явсаар Индонезийн баруун арлуудад хүрч, тэндээсээ мөн л эрэг хажин Борнеа, өмнөд Хятадын эрэг хүрчээ. Энэ үйл явцад хүн төрөлхтөн Энэтхэгийн далайн эрэг хөвөөгөөр тархан нутаглах болсон хийгээд үүнд түүхийнхээ 10 мянган жилийг зарцуулжээ. (85-75 МЖӨ) Тэдний энэ тэлэлтийг хойд зүг рүү буюу өөрөөр хэлбэл Евроазиин гүн рүү оруулалгүй тогтоон барьж байсан хүчин зүйл нь тэр үеийн дэлхийн цаг уур байлаа. Тухайн үед Африкийн баруун эргээс зүүн хойд Сибир хүртэл үргэлжилсэн, гатлашгүй өргөн уудам цөл нутаг оршиж, түүнээс хойш нутгууд мөсөн бүрхүүлтэй байсан гэж үздэг. Энэ үед Азид Х.Эрэктусууд, Европт Х.Неандарталиуд амьдран байснаас үзэхэд Азийн гүнд болон баруун Европт хүн амьдран суух боломжтой газрууд үлдсэн байсан бололтой. Х.Сапиенсийн хувьд цаг уураас гадна далайн гаралтай хоол хүнс хэрэглэж байснаас үүдэн далайн эрэг даган тархсан байх бүрэн магадтай юм. (Стефан Оппенхэймер)
74 МЖӨ хүн төрөлхтөнд асар том байгалийн гамшигт үзэгдэл тохиолдсон байна. Энэ бол одоо “Тобагийн сүйрэл” гэж нэрлэгдэх болсон Суматрын Тоба нууран дахь галт уулын супер дэлбэрэлт байжээ. Тухайн дэлбэрэлт нь дэлхийн түүхэн дэх сүүлийн 2 сая жилд тохиолдсон хамгийн том дэлбэрэлт бөгөөд тус дэлбэрэлтийн улмаас Энэтхэг, Пакистан 5м зузаан үнсэнд дарагдан, дэлхийн хэмжээнд 6 жилийн турш цөмийн өвөл болж, 1000 жил үргэлжлэх мөстлөгийн эрин эхэлжээ (үнсний үлдэц Грийнландын мөсөн давхрагаас ч олдсон). Энэхүү сүйрэл болон түүний үр дагавараас үүдэн тухайн үеийн дэлхийн хүн амын ихэнхи нь сүйрч устан ойролцоогоор 10 000 насанд хүрсэн хүн л амьд мэнд үлдсэн хэмээн үздэг бөгөөд үүнийг “лонхны хүзүү”-ний онол гэх агаад одоогийн хүмүүсийн генийн харьцангүй ижил байдлаар тайлбарладаг. Ганц хүн ч бус бусад хүний төрөл болох х.эрэктус болон х.неандарталчууд ч энэхүү сүйрлийн гамшгийг амсжээ. Ихэнхи судлаачид Ази дахь х.эрэктусыг энэ үед мөхсөн гэж үздэг ч палеоантропологийн судалгаанд үндэслэн Монголын нутагт 800 МЖӨ-өөс эхлэн амьдран байсан х.эрэктус Монгол болон Азийн гүнд тодорхой хэмжээгэр эсэн мэнд үлдсэн байх боломжтой юм.
Энэхүү сүйрлээс эсэн мэнд үлдсэн хүмүүс (74 000-65 000 жилийн өмнө) өсч үржин, Энэтхэг, Пакистан руу эргэн тархаж мөн далайн эрэг дагуу зүүн Ази руу тархан Шар тэнгисийн баруун эрэг хүрсэн авч хойш эх газрын гүн рүү нэвтрэхэд мөстлөгийн хэт хүйтрэл саад болсоор л байлаа. Энэ үед хүн төрөлхтөн ногоон тивийг эзэмших гараагаа эхэлж, завь ашиглан Тимороос Австрали, Борнеогоос Шинэ Гвиней хүрсэн гэж үздэг байна.
Харин 65 000-52 000 жилийн тэртээд дэлхийн цаг уур дулаарч эхлэн хүмүүс хойш нүүдлэн тархах боломж бий болж эхэлсэн байна. 52 000 жилийн өмнөх дулаарал хүмүүсийг арабын хойгийн хойд хэсэгт нумран тогтсон баян бүрдээр дамжин Левант хүрэх замыг нээгээд зогссонгүй 50 000 жилийн тэртээгээс эхлэн Боспороор дамжин Европ хүрэх үүдийг нээжээ. 52 000-45 000 жилийн өмнөх үеийг бага мөстлөгийн үе гэх ба энэ үед Евроазийн нутаг Скандинав болон хойд Сибирийн мөсөн бүрхүүлээс бусад хэсэг нь дулаан чийглэг уур амьсгалтай болсон үе байлаа. Энэ үед хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеийн ауригнацийн гэгдэх соёл Туркээс Болгар, Европт тархан, чулуун зэвсгийн шинэ арга барил Данубаас Унгар, Австри руу тархжээ. Мөн энэ үеийн австраличууд ногоон тивийн өмнөд эрэгт хүрсэн байна.
Дэлхийн хүн ам өсөн нэмэгдэхийн хэрээр тэд гол мөрний хөндий, үржил шимт нутаг даган, амжиргааны эх үүсвэр болох ан, загас, жимс ургамлын тархацыг даган шинэ газар орноод тархан тэлж байжээ. Ингээд 45 000-40 000 жилийн тэртээ Европын тархалт Испани, Португали төдийгүй хойд Африкт ч хүрчээ. Харин Левантийн хэсгээс зүүн зүг тархсан хүмүүс, мөн хойд Энэтхэг, Пакистанаас зүүн хойш гарсан тэлэлт дундад Азиар дамжин Алтайн нуруу хүрч нэгдээд цаашлан зүүн хойш тархсаар өвөр Байгаль хүрсэн байна. Энэ үед зүүн хойд Энтхэгээс хэсэг бүлгээр тасран гарсан хүмүүс Төвдөөр дамжин Хөх нуурын өндөрлөгт хүрч, зүүн Ази буюу Шар тэнгисийн баруун эргээс хөдөлсөн хэсэг Төв Азийн тэгш өндөрлөгөөр дамжин зүүн хойд Азид нэвтэрч, баруунш хөх мөрөн шар мөрний хөндийгөөр тархан, нэг хэсэг нь Ордосын тал нутаг хүрчээ. Мөн нэг хэсэг нь далайн эрэг хөвөө даган зүүн хойд Ази Солонгосын хойг, Японы арлууд болон тэнгисийн хөвөө даган Камчаткийн хойгт хүрсэн байна.
Энэхүү 40-45 МЖӨ болсон нүүдэл суудал тархалтуудаас 3 зам миний сонирхолыг өөрийн эрхгүй татаж байгаа юм. 1-дэх нь Өвөр байгаль хүрсэн хэсэг, 2-дахь нь Хөх нуурын өндөрлөгт хүрсэн хэсэг, 3 дахь нь Ордосийн талд ирсэн хэсэг болно. Учир нь энэ гурвын нэгдэл бидний өвөг буюу Монгол төрхтний эхлэл байх магадлал тун өндөр байна. Мөн Япон тэнгис, Агнуурын тэнгисийн баруун эргээс ч баруун тийш эх газрын гүн рүү томоохон гол мөрнийг даган зарим нэг нүүдэл орж ирсэн байх талтай.
Миний үзэхээр Хөх нуурынхан уулын анчид янгир шүтээнт хүмүүс бөгөөд уул бараадан явсаар Тэнгэр уул, Алтайн нуруу даган тархсан байх магадтай хийгээд зарим хэсэг нь зүүн тийш нүүдэллэн Ордосынхон буюу талынхан хэмээгдэх чоно шүтээнт анчидтай нийлсэн байх магадтай. Өвөр байгалийнхан ойн анчид бөгөөд буга шүтээнт байсан байх магадлал өндөр байна. Ингэхээр бидний нэн эртний өвөг эдгээр ойн, уулын, талын анчдын хойчис болох бөгөөд ойнхон урагш, талынхан болон уулынхан хойш, зүүн хойш тархах явцад үүссэн эдний нэгдлээс хожмын нүүдэлчин, малчин, гөрөөчин улс бий болсон байх бүрэн магадтай гэж үзэж байна.
Левант, Энэтхэг, Пакистанаас Алтай, өвөр Байгаль хүрсэн хэсэг хийгээд Хойд Энэтхэгээс Төвдөөр дамжин ирсэн гэх Хөх нуурынханы нэн эртний энэ үйл явдлын тухай домог Монголын хаад Энэтхэг Төвдөөс буюу Индо-Ари гаралтай гэх домгийн эх болсон юм биш байгаа, Ордосынхны нэн эртний домгийн хятаджуулсан хувилбар нь Шун вэйн домог биш байгаа гэсэн сэтгэгдэл төрнө. Эндээс зарим хүн Ордосынхныг хятадаас гаралтай гэлээ гэх хэл үг гаргаж болох ч энэ үед угсаатан бүү хэл арьсны ялгарал ч гүйцэд явагдаагүй байсан гэдгийг бодолцоорой хэмээн хүсье.
Энэ тухайд буюу хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеэс хүрлийн үе хүртэлх (МЭӨ 40 000-3 000 жил) Монголын нутаг дахь эртний хүмүүсийн тухай дараа удаад өгүүлэхээр түр орхиж, хүн төрөлхтний дэлхий даяар тархан суусан зам мөрийг үргэлжлүүлэн мөшгөсүгэй.
Левантаас мөн хойд Энэтхэг, Пакистанаас зүүн хойш гарч дундад Азид хүрсэн хүмүүс 40-25 МЖӨ баруун зүгт тархан зүүн Европыг дүүргэн, мөн хойш тэлсээр Арктикийн бүс хүрчээ. Дорнод Европт очсон хүмүүсийн дурсгалаас Францын нутаг дахь Чауветийн агуйн зураг (МЭӨ 35 000 жил) хамгийн нэр алдартай нь бөгөөд энэ үеэс урлагийн эхлэлийг авч үздэг билээ. Хойш болон зүүн хойд зүгт тэлсэн хэсэг нь Өвөр Байгалийнхантай нэгдэн зүүн хойш тархан хойд болон зүүн хойд Азийг эзэлжээ. Мөн зүүн хойд Азийг эзэгнэх үйлсэд Ордосынхон, Хөх нуурынханы зүүн хойшхи тэлэлт, Япон тэнгис болон Агнуурын тэнгисийн эргийнхэн оролцжээ. Мөн энэ үеэс зүүн өмнөд Азийнхан Шинэ Гвинейгээр дамжин Номхон далайн арлуудаар тархжээ гэж үздэг байна.
Өвөр Байгалийнхан хойш болон зүүн хойш нүүдэллэхээс гадна мөн урагш тэлж хойш болон зүүн хойш тэлж байсан Ордосынхон болон Хөх нуурынхантай нийлсэн байх нь дамжиггүй юм. Энэ үйл явцыг Төв Азийн тэгш өндөрлөг болон нам дор газрын байгалийн хил болох Шар (Хатан гол) мөрнөөс Сибирь хүртэлх газар нутгаас олддог 30 000 жилийн өмнөх чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэх арга барил өөр хоорондоо болон Европын Кро-Магнон үеийнхтэй ижилсэх хандлагатай байдгаар тайлбарлаж болох бөгөөд энэ бүс нутгийнхан МЭӨ 30 000 жилийн тэртээгээс өөр хоорондоо холилдон соёлын нэгдмэл байдал руу орж байжээ хэмээн үзэх боломжтой юм.
Зүүн Сибир хүрсэн өвөр Байгалийнхан, Хөх нуур болон Ордосынхон, зүүн Азийнхан нэгдэн зүүн тийш улам бүр тэлэн тархсаар 25-22 МЖӨ тухайн үед Аляск болон Сибирийг холбож байсан газраар эсвэл мөсөн холбоосоор дамжин Берингийн хоолойг гаталж шинэ тивд хөл тавьжээ. Тэд 19 МЖӨ гэхэд хойд Америкийг хөндлөн туулж одоогийн Пенсильванийн нутагт хүрсэн гэж үзэж байна.
22 000-19 000 жилийн тэртээ хүн төрөлхтөнд дахин нэг шалгуур ирсэн нь мөстлөгийн эрин байлаа. Энэ мөстлөгийн улмаас цаг уур хүйтэрч, хуурай ширүүн болж ирснээс дэлхийн хойд хагаст хүн амьдран суух газрын хүрээ хумигдан хүн амын тоо эрс буурсан хйигээд зарим судлаачдынхаар хойд Европ, хойд Ази, хойд Америкт цөөн тооны хүн амын бөөгнөрөл буюу одоогийн хэлээр дүрвэгсдийн хуаран (европт 1-Украин, Азид 2-Өвөр байгаль хийгээд Монгол болон зүүн Сибирь, Америкт 2-Аляск болон Канадын бруун эрэг) үлджээ гэж үздэг байна. Зарим судлаачид төв Азийн өмнөд хэсэг цөлжин тэндэх хүмүүс устан Төвдөөс өөр газар үлдсэнгүй хэмээдэг. Ямартай ч энэ үеэс Төв Ази зүүн өмнөд болон өмнөд Азиас их говиор тусгаарлагдах болжээ. Харин их говийн хойд захаас Байгаль нуур хүртэлх нутаг хэдий хатуу ширүүн уур амьсгалтай хэдий ч хүн амьдран суух боломжтой үлдсэн нь бидний завшаан тэнгэрийн аврал гэлтэй. Энэхүү мөстлөг 18 000жилийн өмнө дээд цэгтээ хүрсэн байна. Энэ үед Америкийн зүүн эрэг хүрсэн бүлэг хүмүүс мөстлөг болоод уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэн далайн эргээр өмнө тийш нүүсээр МЭӨ 15 000 он гэхэд төв болон өмнөд Америк хүрчээ. 15-12,5 МЖӨ дэлхийн цаг уур аажим аажмаар сайжирч, Канад Аляскийнхан шинэ тивийн баруун эргийг даган урагш нүүсээр өмнөд Америкт хөл тавьснаар зүүн эргийнхэн болон баруун эргийнхэн Америк тивийг бүхэлд нь нээж, эх газрын гүн рүү ч тархан тэлэх болжээ. МЭӨ 10 000 он гэхэд мөстлөг аажим буурсаар Берингийнхэн хойд Америкийн гүн рүү оржээ. Энэ үеэс Эскимо, Энуит, На-Дене хэлтэнгүүд үүсчээ гэдэг.
МЭӨ 10 000-8 000 жилийн тэртээгээс мөстлөг дуусч уур амьсгал зөөлөн чийглэг болж иржээ. Энэ үеэс хүн төрөлхтөн эргэн хойд зүг рүү тархан Британи, Скандинав, Шинэ газар, хойд Сибирь хүрснээс гадна мал амьтныг гаршуулан тэжээх болж, өмнөд болон төв Америк, Газар дундын тэнгис, Шинэ Гвиней, зүүн өмнөд Азид газар тариалан үүссэн байна.
Ингэж хүн төрөлхтөн 160 мянган жилийн тэртээгээс Африкаас эхэлсэн аянаараа МЭӨ 8 000 он гэхэд дэлхийн ихэнхи хэсэгт зам мөрөө үлдээж чаджээ.
Хүн төрөлхтөн нэг эхтэй буюу Африкаас гаралтай хэмээх онолоор 160 мянган жилийн өмнө (МЖӨ) бидний өвөг Африкт амьдарч байсан хэмээн үзэх бөгөөд одоогийн байдлаар хамгийн эртний митохондрын ДНХ болон Ү хромосомын археологийн баталгаа зүүн Африкаас олдоод байгаа билээ. Тэрхүү голомтоос160-135 МЖӨ 4 бүлэг “анчид-түүгчид” нүүж, нэг бүлэг нь урагш Сайн итгэлтийн хошуу (Бломбын агуйн олдворууд), нөгөө нэг нь баруун урагш Конгийн хөндий, гуравдах бүлэг нь баруунш Зааны ясан эрэг хүрсэн бөгөөд тэд анхны L1 хэлбэрийн мт ДНХ-г тээгчид болжээ. 4 дэх бүлэг нь зүүн хойш гарсан бөгөөд 135-115 МЖӨ Нил мөрнийг өгсөн, тэр үед ногоон байсан Сахарыг гатлан, хойд үүд гэж нэрлэгдэх хэсгээр Левант руу гарчээ. Энийг Африкаас гарсан эхний гаралт гэх бөгөөд хүний дэлхийг эзэмдэх амжилтгүй дууссан оролдлого байлаа. Учир нь дахин мөстлөгийн эрин эхэлж, уур амьсгал хүйтэрч, Левант болон тэдний гарсан үүд болох ногоон Сахар цөлжин хаагдаж 90 МЖӨ тэд устаж мөхсөн хийгээд хожим уур амьсгал өөрчлөгдөн Левант сэргэсэн үед хойд зүгээс ирсэн бидний үеэл болох Х.Неандарталиуд тэнд суурьшсан гэж дийлэнхи судлаачид хүлээн зөвшөөрдөг ч, зарим судлаачид тэднийг хожмын ихэнхи Азийнхан болон Европчуулын анхдагчид хэмээн үзэх нь бий.
85 МЖӨ Африкаас гарах хоёр дахь оролдлого хийгдсэн агаад, харин энэ удаад Улаан тэнгисийг урд хүзүүвчээр нь буюу “зовлонт үүд”-ээр гаталж Арабын хойгийн өмнөд эрэгт хүрсэн хийгээд энэ нь хүн төрөлхтний дэлхийгээр нэг тархан суурьших эхлэлийг амжилттай тавьсан үйл явдал байлаа. Энэ гарсан бүлэг хүмүүсийг L3 генийг тээгчид байсан гэх бөгөөд тэд одоогийн бүх Африк бус хүмүүсийн эх сурвалж болжээ. Дашрамд тэмдэглэхэд Библи дэх Мосесийн Египтээс дутаан улаан тэнгисийг гаталсан дүрвэлт нь дээрхи үйл явдалтай цаг хугацаа, гаталсан газрын хувьд зөрүүтэй ч домог зүйн хувьд ямар нэг шижмээр холбогдох эсэх нь сонирхол татаж байна. 25 км өргөнтэй улаан тэнгисийн урд ам нь тухайн үедээ мөстлөгийн нөлөөгөөр одоогийнхоос нарийн байсан гэж үзэх хийгээд тухайн үед далайн төвшин одоогийнхоос 80 м-ээр нам байсан гэж үздэг. Ер нь сүүлчийн хоёр мөстлөгийн үе буюу 150 000 болон 20 000 жилийн тэртээд далайн төвшин одоогийнхоос 130 метрээр нам байсан гэж үздэг.
Тэдгээр бүлэг хүмүүс нэн эрт үеэс ан хийх, ургамал түүж хэрэглэхээс гадна далайн гаралтай хүнс хэрэглэж, далайн эрэг бараадан амьдарч байсан гэх дүгнэлтийг сүүлийн үед хийх болжээ. Эритрийн нутгаас олдсон улаан тэнгисийн усан доор 6 м-ийн гүнээс олдсон 120 мянган жилийн настай шүрэн эргэд барьцалдан үлдсэн далайн нялцгай биетнүүд болон галт уулын гаралтай хар шилэрхэг чулуугаар хийгдсэн сүх, чулуун зэвсэг олдсон нь ингэж үзэх үзлийг бататгажээ.
Эдгээр Арабын хойгт хүрсэн хүмүүс өсч үржин олшрохын хэрээр далайн эрэг даган Энэтхэг хүрч, цааш мөн л далайн эрэг хажин явсаар Индонезийн баруун арлуудад хүрч, тэндээсээ мөн л эрэг хажин Борнеа, өмнөд Хятадын эрэг хүрчээ. Энэ үйл явцад хүн төрөлхтөн Энэтхэгийн далайн эрэг хөвөөгөөр тархан нутаглах болсон хийгээд үүнд түүхийнхээ 10 мянган жилийг зарцуулжээ. (85-75 МЖӨ) Тэдний энэ тэлэлтийг хойд зүг рүү буюу өөрөөр хэлбэл Евроазиин гүн рүү оруулалгүй тогтоон барьж байсан хүчин зүйл нь тэр үеийн дэлхийн цаг уур байлаа. Тухайн үед Африкийн баруун эргээс зүүн хойд Сибир хүртэл үргэлжилсэн, гатлашгүй өргөн уудам цөл нутаг оршиж, түүнээс хойш нутгууд мөсөн бүрхүүлтэй байсан гэж үздэг. Энэ үед Азид Х.Эрэктусууд, Европт Х.Неандарталиуд амьдран байснаас үзэхэд Азийн гүнд болон баруун Европт хүн амьдран суух боломжтой газрууд үлдсэн байсан бололтой. Х.Сапиенсийн хувьд цаг уураас гадна далайн гаралтай хоол хүнс хэрэглэж байснаас үүдэн далайн эрэг даган тархсан байх бүрэн магадтай юм. (Стефан Оппенхэймер)
74 МЖӨ хүн төрөлхтөнд асар том байгалийн гамшигт үзэгдэл тохиолдсон байна. Энэ бол одоо “Тобагийн сүйрэл” гэж нэрлэгдэх болсон Суматрын Тоба нууран дахь галт уулын супер дэлбэрэлт байжээ. Тухайн дэлбэрэлт нь дэлхийн түүхэн дэх сүүлийн 2 сая жилд тохиолдсон хамгийн том дэлбэрэлт бөгөөд тус дэлбэрэлтийн улмаас Энэтхэг, Пакистан 5м зузаан үнсэнд дарагдан, дэлхийн хэмжээнд 6 жилийн турш цөмийн өвөл болж, 1000 жил үргэлжлэх мөстлөгийн эрин эхэлжээ (үнсний үлдэц Грийнландын мөсөн давхрагаас ч олдсон). Энэхүү сүйрэл болон түүний үр дагавараас үүдэн тухайн үеийн дэлхийн хүн амын ихэнхи нь сүйрч устан ойролцоогоор 10 000 насанд хүрсэн хүн л амьд мэнд үлдсэн хэмээн үздэг бөгөөд үүнийг “лонхны хүзүү”-ний онол гэх агаад одоогийн хүмүүсийн генийн харьцангүй ижил байдлаар тайлбарладаг. Ганц хүн ч бус бусад хүний төрөл болох х.эрэктус болон х.неандарталчууд ч энэхүү сүйрлийн гамшгийг амсжээ. Ихэнхи судлаачид Ази дахь х.эрэктусыг энэ үед мөхсөн гэж үздэг ч палеоантропологийн судалгаанд үндэслэн Монголын нутагт 800 МЖӨ-өөс эхлэн амьдран байсан х.эрэктус Монгол болон Азийн гүнд тодорхой хэмжээгэр эсэн мэнд үлдсэн байх боломжтой юм.
Энэхүү сүйрлээс эсэн мэнд үлдсэн хүмүүс (74 000-65 000 жилийн өмнө) өсч үржин, Энэтхэг, Пакистан руу эргэн тархаж мөн далайн эрэг дагуу зүүн Ази руу тархан Шар тэнгисийн баруун эрэг хүрсэн авч хойш эх газрын гүн рүү нэвтрэхэд мөстлөгийн хэт хүйтрэл саад болсоор л байлаа. Энэ үед хүн төрөлхтөн ногоон тивийг эзэмших гараагаа эхэлж, завь ашиглан Тимороос Австрали, Борнеогоос Шинэ Гвиней хүрсэн гэж үздэг байна.
Харин 65 000-52 000 жилийн тэртээд дэлхийн цаг уур дулаарч эхлэн хүмүүс хойш нүүдлэн тархах боломж бий болж эхэлсэн байна. 52 000 жилийн өмнөх дулаарал хүмүүсийг арабын хойгийн хойд хэсэгт нумран тогтсон баян бүрдээр дамжин Левант хүрэх замыг нээгээд зогссонгүй 50 000 жилийн тэртээгээс эхлэн Боспороор дамжин Европ хүрэх үүдийг нээжээ. 52 000-45 000 жилийн өмнөх үеийг бага мөстлөгийн үе гэх ба энэ үед Евроазийн нутаг Скандинав болон хойд Сибирийн мөсөн бүрхүүлээс бусад хэсэг нь дулаан чийглэг уур амьсгалтай болсон үе байлаа. Энэ үед хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеийн ауригнацийн гэгдэх соёл Туркээс Болгар, Европт тархан, чулуун зэвсгийн шинэ арга барил Данубаас Унгар, Австри руу тархжээ. Мөн энэ үеийн австраличууд ногоон тивийн өмнөд эрэгт хүрсэн байна.
Дэлхийн хүн ам өсөн нэмэгдэхийн хэрээр тэд гол мөрний хөндий, үржил шимт нутаг даган, амжиргааны эх үүсвэр болох ан, загас, жимс ургамлын тархацыг даган шинэ газар орноод тархан тэлж байжээ. Ингээд 45 000-40 000 жилийн тэртээ Европын тархалт Испани, Португали төдийгүй хойд Африкт ч хүрчээ. Харин Левантийн хэсгээс зүүн зүг тархсан хүмүүс, мөн хойд Энэтхэг, Пакистанаас зүүн хойш гарсан тэлэлт дундад Азиар дамжин Алтайн нуруу хүрч нэгдээд цаашлан зүүн хойш тархсаар өвөр Байгаль хүрсэн байна. Энэ үед зүүн хойд Энтхэгээс хэсэг бүлгээр тасран гарсан хүмүүс Төвдөөр дамжин Хөх нуурын өндөрлөгт хүрч, зүүн Ази буюу Шар тэнгисийн баруун эргээс хөдөлсөн хэсэг Төв Азийн тэгш өндөрлөгөөр дамжин зүүн хойд Азид нэвтэрч, баруунш хөх мөрөн шар мөрний хөндийгөөр тархан, нэг хэсэг нь Ордосын тал нутаг хүрчээ. Мөн нэг хэсэг нь далайн эрэг хөвөө даган зүүн хойд Ази Солонгосын хойг, Японы арлууд болон тэнгисийн хөвөө даган Камчаткийн хойгт хүрсэн байна.
Энэхүү 40-45 МЖӨ болсон нүүдэл суудал тархалтуудаас 3 зам миний сонирхолыг өөрийн эрхгүй татаж байгаа юм. 1-дэх нь Өвөр байгаль хүрсэн хэсэг, 2-дахь нь Хөх нуурын өндөрлөгт хүрсэн хэсэг, 3 дахь нь Ордосийн талд ирсэн хэсэг болно. Учир нь энэ гурвын нэгдэл бидний өвөг буюу Монгол төрхтний эхлэл байх магадлал тун өндөр байна. Мөн Япон тэнгис, Агнуурын тэнгисийн баруун эргээс ч баруун тийш эх газрын гүн рүү томоохон гол мөрнийг даган зарим нэг нүүдэл орж ирсэн байх талтай.
Миний үзэхээр Хөх нуурынхан уулын анчид янгир шүтээнт хүмүүс бөгөөд уул бараадан явсаар Тэнгэр уул, Алтайн нуруу даган тархсан байх магадтай хийгээд зарим хэсэг нь зүүн тийш нүүдэллэн Ордосынхон буюу талынхан хэмээгдэх чоно шүтээнт анчидтай нийлсэн байх магадтай. Өвөр байгалийнхан ойн анчид бөгөөд буга шүтээнт байсан байх магадлал өндөр байна. Ингэхээр бидний нэн эртний өвөг эдгээр ойн, уулын, талын анчдын хойчис болох бөгөөд ойнхон урагш, талынхан болон уулынхан хойш, зүүн хойш тархах явцад үүссэн эдний нэгдлээс хожмын нүүдэлчин, малчин, гөрөөчин улс бий болсон байх бүрэн магадтай гэж үзэж байна.
Левант, Энэтхэг, Пакистанаас Алтай, өвөр Байгаль хүрсэн хэсэг хийгээд Хойд Энэтхэгээс Төвдөөр дамжин ирсэн гэх Хөх нуурынханы нэн эртний энэ үйл явдлын тухай домог Монголын хаад Энэтхэг Төвдөөс буюу Индо-Ари гаралтай гэх домгийн эх болсон юм биш байгаа, Ордосынхны нэн эртний домгийн хятаджуулсан хувилбар нь Шун вэйн домог биш байгаа гэсэн сэтгэгдэл төрнө. Эндээс зарим хүн Ордосынхныг хятадаас гаралтай гэлээ гэх хэл үг гаргаж болох ч энэ үед угсаатан бүү хэл арьсны ялгарал ч гүйцэд явагдаагүй байсан гэдгийг бодолцоорой хэмээн хүсье.
Энэ тухайд буюу хуучин чулуун зэвсгийн дээд үеэс хүрлийн үе хүртэлх (МЭӨ 40 000-3 000 жил) Монголын нутаг дахь эртний хүмүүсийн тухай дараа удаад өгүүлэхээр түр орхиж, хүн төрөлхтний дэлхий даяар тархан суусан зам мөрийг үргэлжлүүлэн мөшгөсүгэй.
Левантаас мөн хойд Энэтхэг, Пакистанаас зүүн хойш гарч дундад Азид хүрсэн хүмүүс 40-25 МЖӨ баруун зүгт тархан зүүн Европыг дүүргэн, мөн хойш тэлсээр Арктикийн бүс хүрчээ. Дорнод Европт очсон хүмүүсийн дурсгалаас Францын нутаг дахь Чауветийн агуйн зураг (МЭӨ 35 000 жил) хамгийн нэр алдартай нь бөгөөд энэ үеэс урлагийн эхлэлийг авч үздэг билээ. Хойш болон зүүн хойд зүгт тэлсэн хэсэг нь Өвөр Байгалийнхантай нэгдэн зүүн хойш тархан хойд болон зүүн хойд Азийг эзэлжээ. Мөн зүүн хойд Азийг эзэгнэх үйлсэд Ордосынхон, Хөх нуурынханы зүүн хойшхи тэлэлт, Япон тэнгис болон Агнуурын тэнгисийн эргийнхэн оролцжээ. Мөн энэ үеэс зүүн өмнөд Азийнхан Шинэ Гвинейгээр дамжин Номхон далайн арлуудаар тархжээ гэж үздэг байна.
Өвөр Байгалийнхан хойш болон зүүн хойш нүүдэллэхээс гадна мөн урагш тэлж хойш болон зүүн хойш тэлж байсан Ордосынхон болон Хөх нуурынхантай нийлсэн байх нь дамжиггүй юм. Энэ үйл явцыг Төв Азийн тэгш өндөрлөг болон нам дор газрын байгалийн хил болох Шар (Хатан гол) мөрнөөс Сибирь хүртэлх газар нутгаас олддог 30 000 жилийн өмнөх чулуун зэвсгийн үйлдвэрлэх арга барил өөр хоорондоо болон Европын Кро-Магнон үеийнхтэй ижилсэх хандлагатай байдгаар тайлбарлаж болох бөгөөд энэ бүс нутгийнхан МЭӨ 30 000 жилийн тэртээгээс өөр хоорондоо холилдон соёлын нэгдмэл байдал руу орж байжээ хэмээн үзэх боломжтой юм.
Зүүн Сибир хүрсэн өвөр Байгалийнхан, Хөх нуур болон Ордосынхон, зүүн Азийнхан нэгдэн зүүн тийш улам бүр тэлэн тархсаар 25-22 МЖӨ тухайн үед Аляск болон Сибирийг холбож байсан газраар эсвэл мөсөн холбоосоор дамжин Берингийн хоолойг гаталж шинэ тивд хөл тавьжээ. Тэд 19 МЖӨ гэхэд хойд Америкийг хөндлөн туулж одоогийн Пенсильванийн нутагт хүрсэн гэж үзэж байна.
22 000-19 000 жилийн тэртээ хүн төрөлхтөнд дахин нэг шалгуур ирсэн нь мөстлөгийн эрин байлаа. Энэ мөстлөгийн улмаас цаг уур хүйтэрч, хуурай ширүүн болж ирснээс дэлхийн хойд хагаст хүн амьдран суух газрын хүрээ хумигдан хүн амын тоо эрс буурсан хйигээд зарим судлаачдынхаар хойд Европ, хойд Ази, хойд Америкт цөөн тооны хүн амын бөөгнөрөл буюу одоогийн хэлээр дүрвэгсдийн хуаран (европт 1-Украин, Азид 2-Өвөр байгаль хийгээд Монгол болон зүүн Сибирь, Америкт 2-Аляск болон Канадын бруун эрэг) үлджээ гэж үздэг байна. Зарим судлаачид төв Азийн өмнөд хэсэг цөлжин тэндэх хүмүүс устан Төвдөөс өөр газар үлдсэнгүй хэмээдэг. Ямартай ч энэ үеэс Төв Ази зүүн өмнөд болон өмнөд Азиас их говиор тусгаарлагдах болжээ. Харин их говийн хойд захаас Байгаль нуур хүртэлх нутаг хэдий хатуу ширүүн уур амьсгалтай хэдий ч хүн амьдран суух боломжтой үлдсэн нь бидний завшаан тэнгэрийн аврал гэлтэй. Энэхүү мөстлөг 18 000жилийн өмнө дээд цэгтээ хүрсэн байна. Энэ үед Америкийн зүүн эрэг хүрсэн бүлэг хүмүүс мөстлөг болоод уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэн далайн эргээр өмнө тийш нүүсээр МЭӨ 15 000 он гэхэд төв болон өмнөд Америк хүрчээ. 15-12,5 МЖӨ дэлхийн цаг уур аажим аажмаар сайжирч, Канад Аляскийнхан шинэ тивийн баруун эргийг даган урагш нүүсээр өмнөд Америкт хөл тавьснаар зүүн эргийнхэн болон баруун эргийнхэн Америк тивийг бүхэлд нь нээж, эх газрын гүн рүү ч тархан тэлэх болжээ. МЭӨ 10 000 он гэхэд мөстлөг аажим буурсаар Берингийнхэн хойд Америкийн гүн рүү оржээ. Энэ үеэс Эскимо, Энуит, На-Дене хэлтэнгүүд үүсчээ гэдэг.
МЭӨ 10 000-8 000 жилийн тэртээгээс мөстлөг дуусч уур амьсгал зөөлөн чийглэг болж иржээ. Энэ үеэс хүн төрөлхтөн эргэн хойд зүг рүү тархан Британи, Скандинав, Шинэ газар, хойд Сибирь хүрснээс гадна мал амьтныг гаршуулан тэжээх болж, өмнөд болон төв Америк, Газар дундын тэнгис, Шинэ Гвиней, зүүн өмнөд Азид газар тариалан үүссэн байна.
Ингэж хүн төрөлхтөн 160 мянган жилийн тэртээгээс Африкаас эхэлсэн аянаараа МЭӨ 8 000 он гэхэд дэлхийн ихэнхи хэсэгт зам мөрөө үлдээж чаджээ.
Monday, January 11, 2010
Гурван оюун бий гэнэм
Хүнд гурван оюун бий гэнэм. Юун хэмээвээс ухаан нэгэн оюун гэнэм, сэтгэл бас нэгэн оюун хэмээнэ, эцэст нь санаа буюу сүнс бас нэгэн оюун гэнэм. Огт оргүйн бөмбөлөг мэт энэхүү гурван оюун орчлонгийн Хүмүн бүрий байх агаад чандмань эрдэнэ мэт гурван оюунаа энхрийлэн тэтгэж, хөгжүүлэн өргөж, тулгын чулуу мэт тулж амьдралын галыг бадрааж явах ёстой гэнэм. Аль нэг нь дундравч нөгөө хоёр нь нөхөж байдаг учиртай бүрүүн. Эс чадваас аль нэг нь, эс бөгөөс бүгдээр уруудан доройтож сэмрэн барагдах аваас төрөл арилжиж түмэн бодист тархдаг гэнэм.
Үүнээс дээшилбээс гурван оюунаа нэгэн зүгт залж, мөнхийн наст оюун сүнсэндээ энэ биеийн наст оюун ухаан болон оюун сэтгэлээ уусган шингээж, нэгтгэхийг хичээн үйлдэх хэрэгтэй гэнэм. Энэхүү нэгдэл давхцлын хэмжээнээс их л зүйл шалтгаалдаг бүрүүн. Хагас ч атугай нэгдвээс хувилгаан шидийг олох боломжтой хийгээд бүрэн нэгтгэж чадвал сая энэ ертөнцийн түмэн зүйлийг ухаараад, мөнхийн шидийг олж, бурханы зэрэгт хүрдэг гэнэм.
Энэ л гурван оюунаас хүний үйл хамаардаг гэнэм. Үйл нь заавал үр дагуулдаг бүрүүн. Үйлийн үр хэмээгч нь магад үнэн бөгөөд үр нь харин хойд наснаа бус энэ л насанд өөрт буюу үр хойчид учирдаг гэнэм, үйл үгүй бол үр үгүй, сайн үйлээс сайн үр, саар үйлээс саар үр л гардаг гэнэм.
Зүрх сэтгэлээн чагнаж, ухаан бодлоо хурцалж, хүсэл тэмүүлэлтэй байж зорилготой амьдарч, зөв үйл хийн сайн сайхан үрийг нь хүртэх болтугай.
Санаж сэрж явах болтугай.
Үүнээс дээшилбээс гурван оюунаа нэгэн зүгт залж, мөнхийн наст оюун сүнсэндээ энэ биеийн наст оюун ухаан болон оюун сэтгэлээ уусган шингээж, нэгтгэхийг хичээн үйлдэх хэрэгтэй гэнэм. Энэхүү нэгдэл давхцлын хэмжээнээс их л зүйл шалтгаалдаг бүрүүн. Хагас ч атугай нэгдвээс хувилгаан шидийг олох боломжтой хийгээд бүрэн нэгтгэж чадвал сая энэ ертөнцийн түмэн зүйлийг ухаараад, мөнхийн шидийг олж, бурханы зэрэгт хүрдэг гэнэм.
Энэ л гурван оюунаас хүний үйл хамаардаг гэнэм. Үйл нь заавал үр дагуулдаг бүрүүн. Үйлийн үр хэмээгч нь магад үнэн бөгөөд үр нь харин хойд наснаа бус энэ л насанд өөрт буюу үр хойчид учирдаг гэнэм, үйл үгүй бол үр үгүй, сайн үйлээс сайн үр, саар үйлээс саар үр л гардаг гэнэм.
Зүрх сэтгэлээн чагнаж, ухаан бодлоо хурцалж, хүсэл тэмүүлэлтэй байж зорилготой амьдарч, зөв үйл хийн сайн сайхан үрийг нь хүртэх болтугай.
Санаж сэрж явах болтугай.
Subscribe to:
Posts (Atom)