Ядуурал ба нийгмийн хөгжил

Нийгмийн хөгжил нь өргөн утгаараа, нийгэм бүхий л талаараа доороос дээш ахисан үйл явц юм. Энэ үйл явцыг доош чангаагч гол хүчин зүйлийн нэг нь ядуурал ба нөгөө талаар ядуурал нь нийгмийн хөгжлөөс хамааралтай үзэгдэл болохын хувьд нийгмийн хөгжил ба ядуурал нь хоорондоо урвуу хамааралтай байна. Нийгмийн хөгжил дэвшил бидний эрхэм зорилго бол манай нийгмийн шийдвэл зохих чухал асуудлын нэг нь ядуурлыг бууруулах явдал мөн. Ядуурлын тухай олон тодорхойлолт байдгаас “Ундны ус, хоол тэжээл, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, боловсрол, хувцас, орон сууц зэрэг хүний наад захын хэрэгцээний хомсдол” гэсэн тодорхойлолтыг түгээмэл хэрэглэдэг. Үүнийг туйлын ядуурал гэх ба мөн харьцангуй ядуурал гэсэн ойлголт байна. Энэ нь нэг хүнд оногдох нэг өдрийн орлогын хэмжээг дэлхийн дундаж үзүүлэлттэй харьцуулсан ойлголт бөгөөд 1,25 америк доллараас бага орлоготой бол нэн ядуу, 2 америк доллараас бага бол ядуу гэж үздэг аргачлал юм. Үндэсний статистикийн хорооны тайланд манай улсын ядуурлын түвшин хот , суурин газар 26.9%, хєдєєд 46.6%, НҮБХХ-ийн илтгэлд дурдсанаар улсын хэмжээнд 36,1%, байна /2009 он/. Мөн ХАССТ, НҮБХХ-ийн 2004 оны “Улаанбаатар хотын ядуурал ба шилжих хөдөлгөөн” судалгааны тайлангаас харахад хүн амын 33% нь орлогын, 24% нь нийгмийн оролцооны, 24% нь хүртээмжийн ядууралтай байна гэжээ. Дээрх тодорхойлолт болон тоо баримтууд нь нийгмийн хөгжлийг хангахын тулд ядуурлыг бууруулах зайлшгүй шаардлага байгааг харуулж байна. Олон улсын туршлагаас харахад эдийн засгийн эрчимтэй єсєлт, зохистой хєдєлмєрєєр дамжин ядуурлыг бууруулдаг бєгєєд энэ нь бүтээмж єндєртэй ажлын байр шинээр бий болгосноор хэрэгждэг байна. Хєдєлмєр эрхлэлт нь ядуу хүмүүсийн хувьд єєрийн ганц ємч болох хєдєлмєрлєх хүчээ дээд зэргээр ашиглах боломжийг олгодог. Мянганы хөгжлийн зорилтод ажлын байрыг олноор бий болгох, хєдєлмєрийн зохистой нєхцлийг бүрдүүлэх, нийгмийн хамгааллын тогтолцоог улам бэхжүүлэхэд чиглэсэн нийгэм, эдийн засгийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд зориулагдсан хєрєнгє оруулалтыг хєхүүлэн дэмжихийг уриалсан бөгөөд Монгол Улсын Ерєнхий сайд С. Батболд Нью Йорк хотноо болсон НҮБ-ын Ерєнхий ассемблейн Мянганы хєгжлийн зорилтуудын талаарх дээд хэмжээний чуулган дээр хэлсэн үгэндээ ядуурлыг бууруулахад бүтээлч хєдєлмєр эрхлэлтийг хєхүүлэн дэмжих, ялангуяа ажиллах хүчин ихээхэн шаардагддаг аж үйлдвэрийн салбарыг хєгжүүлэх замаар залуучуудад зориулсан ажлын байрыг бий болгох нь тус улсын засгийн газрын нэн тэргүүний зорилтуудын нэг болохыг тэмдэглэсэн билээ. Миний бодлоор ядуурлыг бууруулах/нийгмийг хөгжүүлэх дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд нийгмийн эрчим голлох үүрэгтэй гэж үзэж байна. Энэ нь хүний хүчин зүйл бөгөөд иргэдийн өөрсдийн идэвхи санаачилга юм. Хөгжлийн гол тодорхойлогч ба нөөц нь хүн юм (Манай улсын хөдөлмөрийн насны хүн ам 2005-2008 онд жилд дунджаар 22,8 мянгаар нэмэгдэж, хүн амын өсөлтөөс түрүүлж байна. Энэ байдал 2020 он хүртэл үргэлжлэх төлөвтэй байна). Тэд өөрсдийн бүтээлч байдал, боломжиндоо илүү ухамсартай хандаж, тэрийгээ мэдэрч, бодит байдлыг мэдэрснээр идэвхи санаачлагатай болдог. Хүний энэ ухамсарт мэдлэг нь нөхцөл байдалд нийгмийн үзүүлэх хариу үйлдлийг тодорхойлох хүсэл тэмүүлэл, хандлага, байр суурь нь болдог ба энэ зонхилох хандлага нь нийгмийн эрчмийн урсгалыг хянаж, хөгжлийн хүч, хэр хэмжээг тодорхойлдог гэж үздэг. Анхаарах зүйл нь нийгмийн хандлага нь нөхцөл байдалд тохиромжгүй бол хөгжлийн стратеги өгөөжтэй үр дүн өгөхгүй. Ийм тохиолдолд нийгмийн хандлагыг өөрчлөх асуудлыг стратегид суулгах хэрэгтэй болдог (нийгмийн боловсрол, иргэдийн идэвхи санаачлагыг нэмэгдүүлэх эдийн засгийн хөшүүрэг бий болгох, таниулан ухамсарлуулах, амжилтанд хүрсэн хувь хүмүүсийн жишээгээр нийгмийн урам зоригийг сэргээх үйл ажиллагаа явуулах зэрэг). Шинэ хандлага дэмжлэгийг ухамсарласан, шинэ зан чанар эзэмшиж хүлээж авсан, дасан зохицсон хувь хүн-анхдагч нар нийгмийн хөгжлийг идэвхижүүлж, нийгэм хамтлагийн дэвшлийн нүүр царай, өдөөгч хөшүүрэг, жадны үзүүр болдог. Нийгмийн хөгжил хувьсал нь их хэмжээний эрчмийг шаарддаг ба эрчмийг шинэ үйл явцад зөв ашиглах шаардлагатай. Хүмүүсийн ажил хөдөлмөр эрхлэх идэвхи санаачлагыг нийгмийн зөвшилцлийн үндсэн дээр зөв залуурдах бодлогоор идэвхжүүлснээр эрчмийг нэмэгдүүлж, хуримтлагдсан эрчмийг үйл ажиллагаанд шилжүүлж нийгмийн хөгжлийг тоон өсөлтөнд хүргэх ба илүү үр дүнтэй нарийн нийлмэл үйл ажиллагаанд оруулвал сая хөгжил чанарын дээд түвшинд хүрнэ. Ингэж дээд түвшинд хүрсэн шинэ зарчим нь албадлагаар бус инерцээр цааш хөдлөх болно. Хөгжил бол хөтөлбөр биш, үйл явц юм. ЗГ хүний хүчин зүйлийг нөхөж яагаад ч чадахгүй, харин энэ үйл явцыг бодлогоор, хуулиар, тусгай хөтөлбөрөөр дэмжиж, уялдуулж, найруулаж, идэвхижүүлж болно. Хөгжлийн стратеги нь хүмүүсийн идэвхи санаачлагыг чөлөөлөх идэвхижүүлэхэд чиглэгдэхээс бус тэрийг нөхөх орлох бодлого байж болохгүй. Эцсийн байдлаар манай улсын ядуурлыг бууруулах стратегийн зорилт нь нэгд: ажлын байр олноор бий болгох, хоёрт: ажлын байрыг “зохист” болгох, гуравт: (миний үзэж байгаагаар хамгийн гол зорилт) ажилтай хүн ажилгүй хүний “ялгаа”-г бий болгосноор хувь хүн, нийгмийг ажил хөдөлмөрт уриалан дуудаж, тэдний идэвхи санаачлагыг дээд зэргээр өдөөх явдал гэж үзэж байна. Ингэснээр хувь хүний ажил хөдөлмөрт хандах үнэлэмж, идэвхи дээшлэн, нийгмийн эрчмийг нэмэгдүүлснээр нийгмийн хөгжлийн тулгуур хүчин зүйл болох ба нийгмийн хөгжил дээшилснээр ядуурал буурна гэж үзэж байна. Дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд зээл, даатгал, бүртгэлийн системийг хөдөлмөр эрхлэлттэй уялдуулан хөгжүүлэх, хот хєдєєгийн хєгжлийн ялгааг арилгах, нийгмийн суурь үйлчилгээг хүн бүрт ижил тэгш хүргэх, хүмүүсийг эдийн засгийн үйл ажиллагаанд татан оруулах, тэднийг єсєлтийн үр дүнгээс тэгш хүртэх боломжоор хангах шаардлагатай байна. Манай улсын эдийн засгийн өсөлт нь ажилгүй өсөлт, харгис өсөлт, дуу хоолойгүй өсөлт, үндэс угсаагүй өсөлт, ирээдүйгүй өсөлт байх ёсгүй. Эцэст нь тэмдэглэхэд Хөгжил бол явц болохоос бус хөтөлбөр биш ээ.